Tuxum xujayrasini tuzilishi
Tuxum hujayrasi dumaloq shaklga ega bo‘lib, bolog‘at yoshidagi
qiz bolada xar 28-30 kun ichida 1-5tagacha jinsiy xujayra yetiladi.
Ularning kattaligi tarkibidagi ozuqa modda miqdoriga ko‘ra 100-150
mkmdan gacha bo‘ladi.
Tuxum xujayrasining tuxumdandan chiqishiga ovulyasiya deyiladi
va bu jarayon asosan lyutropin gormoni (LG) ta'sirida kechadi. Ayolning
butun bola tug‘ish davrida 300-400 tuxum xujayrasi yetilishi mumkin.
Tuxum hujayrasi ko‘plab ozuqa modda saqlaydi. Shu sababli
ovogenezda quyidagi o‘zgarishlar ro‘y beradi, a'ni:
1.
Gen amplikatsiyasi kuzatilib, bunda DNK sintezi susayadi. Bunda
xromasoma 4-tadan xromatida 4-tadan xromonema va 4-tadan sirtmoq
bog‘idan tashkil topadi. Undagi sirtmoq juda aktiv qism hisoblanib,
sintez jarayoni shu qismda boradi. RNK miqdori yuzdan ortiq bo‘lib
shundan
25%
tuxum
hujayrasi
uchun
sarflansa,
75%
esa
embriogenezning rivojlanishi uchun sarflanadi.
132
2.
Ko‘p miqdorda ozuqa moddalar hosil bo‘ladi. Bu vaqtda tuxum
hujayrasining o‘sishi ikki xil holatda boradi. Ya'ni:
a) kichik o‘sish davri – bunda ribosamal RNK ko‘plab to‘planib, genlar
amilifikatsiyasi davom etadi. Bu bola balog‘at yoshiga yetguniga qadar
davom etadi.
b) katta o‘sish davri – 3 oygacha davom etib, bunda tuxum hujayrasidagi
endoplazmatik to‘r va mitaxondriyalarda ko‘plab ozuqa moddalarning
sintezlanishi amalga oshiriladi.
Bu davrda tuxum hujayrasi sitoplazmasida muhim o‘zgarishlar
ro‘y beradi. Ya'ni sitoplazmani qaytadan taqsimlanishi kuzatilib bunga
ooplazmatik segregatsiya deyiladi. Shu taqsimlanish natijasida tuhum
hujayrasining sitoplazmasidagi sariqlik har xil taqsimlanib, qutblarni
hosil qiladi, ya'ni vegetativ qutb (sariqlik ko‘p qism) va animal qutb
(yadro joylashgan qism) larni hosil qiladi.
Sariqlikning sitoplazma bo‘ylab tarqalishiga ko‘ra tuxum hujayrasi
3 xilga bo‘linadi:
1.
Izoletsital tuxum hujayrasi – sariqlik oz va sitoplazma bo‘ylab bir
tekisda taqsimlanadi.
2.
Teloletsital tuxum hujayrasi – sariqlik ko‘p va asosan tuxum
hujayrasining vegetativ qutbiga joylashadi.
3.
Sentroletsital tuxum hujayrasi – sariqlik yadro atrofiga joylashadi.
Tuxum hujayrasida sariqlik moddasining miqdoriga qarab tuxum
hujayrasi 3 xil bo‘ladi:
1.
Oligoletsital – sariqlik moddasi juda kam bo‘ladi.
2.
Mezoletsital – sariqlik o‘rtacha bo‘ladi.
3.
Poliletsital – sariqlik juda ko‘p miqdorda bo‘ladi.
Oligoletsital tuxum hujayrasi o‘z navbatida birlamchi va ikkilamchi
turlarga bo‘linib, birlamchi turiga lansetnik tuxum hujayrasi, ikkilamchi
turiga sut emizuvchilarning tuxum hujayrasi kiradi. Bunday tuxum
hujayra asosan ona qornida rivojlanish tipida boruvchi organizmlarga
xosdir.
133
Аёллар
Аёллар
жинсий
жинсий
ҳужайрасининг
ҳужайрасининг
тузилиши
тузилиши
1
1
–
–
ядро
ядро
,
,
2
2
–
–
цитолемма
цитолемма
,
,
3
3
–
–
фолликуляр
фолликуляр
эпителий
эпителий
,
,
4
4
–
–
нурли
нурли
тож
тож
,
,
5
5
–
–
кортикал
кортикал
гранул
гранул
алар
алар
,
,
6
6
–
–
сариқлик
сариқлик
киритмалари
киритмалари
,
,
7
7
–
–
ялтироқ
ялтироқ
қават
қават
,
,
8
8
–
–
рецептор
рецептор
.
.
Do'stlaringiz bilan baham: |