Toshkent «noshir» 2017

Korxonalar obligatsiyalari
Korporativ obligatsiyalar
— ochiq aksiyadorlik jamiyatlari
tomonidan chiqariladigan obligatsiyalar.
Korxonalar obligatsiyalari tijorat krediti va munosabat-
larining asosiy quroli bo‘lib, unda bir turdagi korxonalar
qarzdorlar, boshqa korxonalar yoki aholi esa kreditorlar
bo‘lishadi.
Korxonalar obligatsiyalari sanoat korxonalarini kreditlash
jarayonlarida, ya’ni banklar berilgan kreditlarga qarshi

---

22
23
ulardan yanada mayda summalarga bo‘lingan qarz
majburiyatlari (obligatsiyalar)ni olgan yillarda paydo bo‘ldi.
Sanoat obligatsiyalari o‘rniga beriladigan bunday kredit
ko‘pincha bank kreditining boshqa turlariga qaraganda ar-
zonroq bo‘lgan. Sanoat obligatsiyalari bo‘yicha, odatda, ancha
yuqori foizlar to‘lanar edi. Chunki obligatsiyalar bo‘yicha
foiz to‘lovlarini korxonaning soliqqa tortiladigan foydasidan
chiqarib tashlash mumkin bo‘lib, aksiyalar bo‘yicha divi-
dendlar esa soliqqa tortilar edi.
Moliyalash vositasi sifatida obligatsiyalar o‘zlarining ustun
tomonlari bilan bir qatorda kamchiliklariga ham ega. Sanoat
obligatsiyalari bo‘yicha qat’i foiz kompaniya uchun doimiy
xarajatlarning o‘sishini anglatadi. Tanglikka uchragan davrlar-
da bunday xarajatlar dividendlardan farqli ravishda, emitent
uchun juda sezilarlidir, chunki dividendlar kompaniyaning
daromadlariga qarab ancha past darajada belgilanishi yoki
umuman to‘lanmasligi ham mumkin.
Belgilangan daromadga ega bo‘lgan korxonalar obliga-
tsiyalarining jozibadorligi shunda namoyon bo‘ladiki, ular
aksiyalardan farqli o‘laroq, o‘z nominal qiymatidan past bo‘lgan
kursda sotilishi mumkin, masalan, 1000 so‘m o‘rniga 970
so‘mga. Narxning bunday arzonlashuvi dizajio deb nomlanadi.
Shuningdek, obligatsiyalarni so‘ndirish nominal bo‘yicha emas,
balki ancha yuqori bo‘lgan bozor narxida o‘tkazilishi to‘g‘risida
kelishuvga erishish ham mumkin, masalan, 1000 so‘m o‘rniga
1025 so‘mdan. Ustama haqi, yoki ajio obligatsiyalarning
tegishli muddatida (foizli to‘lovlar bilan bir qatorda)
qo‘shimcha daromadni o‘zida namoyon qiladi.
Rendit
(
rendite
) – obligatsiyalarning umumiy daromadi
obligatsiyalar shartlarini baholashda muhim ko‘rsatkich
hisoblanadi. Odatda, omonatchilar mazkur qimmatli qog‘oz-
larni ularning nominalidan farq qiladigan narxda xarid
qilishadi. Shuning uchun rendit (daromad) va obligatsiya
bo‘yicha nominal foiz bir-biridan katta farq qilishi mumkin.