Toshkent moliyainstituti n. Atayeva, F. Rasulova, M. Salayeva, S. Hasanov

sifatlari 

majmui 

belgilaydi. 

Fikrda, 

ma’naviyatda  o‘zgarish  boimay  turib,  tuzumda,  tizimda  o‘zgarish 

boiishi mumkin emas.

Pedagogika fani  va  amaliyoti  ayrim yetuk  kishilaming  tafakkurida 

sodir 

boigan 

yangilanishlami, 

ma’naviyatlarida 

ro‘y 

bergan 

o‘zgarishlami  ko‘pchilikning  odob  axloqi  va  xulqi  faktoriga 

aylantiradigan,  ya’ni  jamiyatning  aksariyat  a’zolarida  ezgulik  va 

yaxshilik kabi  axloqiy  sifatlami  shakllantirishga  da’vat etilgan  ijtimoiy 

faoliyatdir.  Xalqimiz  ijtimoiy  tafakkuridagi  yangilanishlar  harakat 

faktoriga  aylanib  Milliy  mustaqillik  qoiga  kiritilishi  bilan  istiqlol 

yoilarimiz, milliy g‘oya vamafkuramiz aniq qilib belgilab olindi.

Mustaqil  yurtda,  sogiom  aqlga  muvofiq  yangi  ijtimoiy  tuzumda 

yashaydigan  yoshlaming  ma’naviyatini  shakllantirishday  zalvarli 

yumush  borki,  u  bilan  pedagogika  fani  shug‘ullanadi.  Shuning  uchun 

ham  pedagogik  fikmi  ilgarilab  ketgan  davr,  yangilanib  borayotgan 

zamon talablari darajasiga yetkazish ehtiyoji tug‘ildi.

Pedagogik  qarashlardagi  tub  o‘zgarishlami, jiddiy  yangilanishlami 

umumlashtirish, ulardagi o‘tkinchi hamda turg‘un jihatlami tasnif etish, 

yangilangan  pedagogikaning  asosiy  belgilarini  tizim  holiga  keltirish

607

---

vazifalari  bajarilishi  ta’minlandi  va  milliy  pedagogikada  qaror  topgan 

sifat.  Yangilanishlami  amaliyotda  qoilashning  yoilarini  topishga 

alohida  e’tibor  qaratildi.  Negaki,  amaliy  jarayonga  tatbiq  qilinmagan 

ilmiy 

g‘oya  foydalanilmagan 

imkoniyatdir, 

xolos. 

Ana 

shu 

imkoniyatlardan  to ia   foydalanish,  ular  tufayli  taiim-tarbiya  jarayoni 

samaradorligini  oshirish  yangilangan  pedagogik  fikrlaming  mazmunini 

va ustuvor yo‘nalishini tashkil etadi.

Yangilangan ijtimoiy ong pedagogik tafakkuming sogiomlashuviga 

olib  keldi.  Bu  hol  milliy  pedagogika  fanining  jahon  andozalariga 

muvofiq  rivojlanishini  taqozo  etdi  va  uning  mazmun-mohiyati  tubdan 

o‘zgardi.  Tarbiyashunoslik  insoniylashdi,  ya’ni  milliy  pedagogika  fani 

va  amaliyoti  markaziga  tarbilanuvchi  shaxsi  —  inson  chiqarildi. 

Masalaning  bunday  tus  olishi  pedagogika  amaliyotida  tarbiyaning 

ustuvor  mavqega  ega  boiishini  taqozo  etadi.  Negaki,  yangilangan 

pedagogik  fikrlar  uchun  taiim   va  tarbiya  jarayoniga  tortilgan  shaxs 

egallagan  bilimlar  hajmi  emas,  balki  unda  qanday  ma’naviy  fazilatlar 

shakllantirilganligi muhim boiib qoldi.

Shu  tariqa  pedagogika  uchun  ilk  bora  bilim  emas,  ma’naviyat, 

taiim   emas,  tarbiya  muhim  ekanligini  hisobga  olib  ish  ko‘rish 

zaruriyati paydo bo‘ldi.

Pedagogika fani  uchun  ham,  amaliyoti  uchun  ham tarbiyalanuvchi 

shaxsi  bosh  qadriyatga,  uni  imkon  boricha  barkamol  inson  qilib 

shakllantirish  bosh  maqsadga  aylangach,  maktab,  akademik  litsey, 

kasb-hunar  kollejlari,  oliy  o‘quv  yurtlari  o‘qituvchilari  va  pedagoglari, 

barcha  didaktik vositalar va o‘quv-tarbiya  anjomlari  tarbiyalanuvchilar 

o‘quvchi-talabalar  uchun  ekanligini  anglab  yetilgach,  pedagogika  ilmi 

beradigan  xulosalaming xarakteri  ham tubdan  o‘zgarishi,  awalgilardan 

tamomila boshqacha boiishi tabiiy hisoblanadi.

Pedagogika  ilmi  va  amaliyotidagi  mavjud  tajriba  hamda 

an’analardagi 

asosiy 

yangilik 

uning 

demokratik 

prinsiplarga 

asoslanganligida  yoki  insonparvarlashganida  ekan,  pedagogika  ilmi 

taiim-tarbiya  jarayoniga  ham  ayni  shu  jihatdan  yondashuvi  va  shu 

nuqtayi nazardan xulosalar chiqarishi ayondir. Bu holat pedagogika ilmi 

vakillarining istaklari natijasi boimay, balki milliy tarbiyashunoslik fani 

taraqqiyotining  qonuniy  talabidir.  0 ‘zgargan  jamiyat  talablariga  mos 

barkamol  insonni  shakllantirishi  lozim  boigan  pedagogika  kechagi 

xulosalar bilan bugun muvaffaqiyat qozona olmasligi ayon Bugun tarkib 

topayotgan  pedagogik  qarashlar  va  fikrlar  tizimida  davming  ilg‘or

608

---

belgilari  qanchalik  to‘liq  aks  etsa,  bu  qarashlar  va  fikriar  bergan 

tavsiyalaming ahamiyati shunchalik salmoqli boiadi.

Pedagogika  fani  bugungi  kunda  maium  bir  yuksalish  bosqichiga 

ko‘tarilmoqda.  Buning  albatta,  obyektiv  sabablari  mavjud.  Tarbiya 

maqsadining har bir davrda turlicha boiishi ijtimoiy tuzum, mafkuraviy 

qarashlaming  o‘zgarishi  bilan  bogiiq.  Ijtimoiy-iqtisodiy,  ilmiy- 

texnikaviy  rivojlanish  davomida  tarbiya  maqsadiga  erishish jarayoniga 

nisbatan pedagogik yondashuvlar ham turlicha boigan.  Demak, taiim- 

tarbiyaning  maqsadi,  uni  amalga  oshirish  jarayoni  nazariy  va  amaliy 

jihatdan takomillashib  borishi  bilan  pedagogika  fani zamonaviy tus  ola 

boshlaydi. Bizning milliy pedagogikamiz bugungi kunda aynan shunday 

holatni boshidan kechirmoqda.

Milliy mustaqillik qoiga kiritilishi bilan biz o‘z ta’limiy-tarbiyaviy 

maqsadilarimiz  va  vazifalarimiz,  uni  amalga  oshirish  dasturlarimizni 

belgilab  oldik.  Prezidentimizning  ma’naviy-mafkuraviy,  barkamol 

avlodni  voyaga  yetkazish  borasidagi  bir  qator  asarlarida  ushbu 

yo‘nalishdagi  davlat  siyosati  ustuvor  masala  ekanligi  bir  necha  bor 

ta’kidlab  o‘tiladi.  Shuningdek,  «Kadrlar  tayyorlash  Milliy  dasturi»da 

belgilangati:  «Kadrlar  tayyorlash  jarayonini  ilmiy  tadqiqot jihatdan 

ta 'minlash  infrastrukturasi  vujudga  keltiriladi,  ta ’limning  axborot 

tarmoqlaridan foydalanish  maqsadida  bilimning  turli sohalari  bycha 

axborot bazasi shakllantiriladi».

Mamlakatimiz  ilm-fanining  jahon • ilm-faniga  integratsiyasi  sodir 

boidi.  Zamonaviy  pedagogik texnologiyalami  yaratish  va  o‘zlashtirish 

yuzasidan  maqsadli  innovatsiya  loyihalami  shakllantirish  va  amalga 

oshirish  y o ii  bilan  aloqasini  ta’minlash  chora-tadbirlari  ishlab  chiqilib 

amalga oshirilmoqda.

Zamonaviy axborot va pedagogik texnologiyalami joriy etish uchun 

eksperimental  maydonchalar  barpo  etish  orqali  ilmiy  tadqiqotlar 

natijalami o‘quv-tarbiya jarayoniga o‘z vaqtida joriy etish mexanizmini 

ro‘yobga  chiqarishga  shart-sharoitlar  yaratilganligi  hozirgi  kunda  o‘z 

samarasini bermoqda.

Demak,  mamlakat  ilm-fanining  xalqaro  ilmiy  hamjihatiga 

integratsiyasini  faollashtirish  kabi  istiqboli  dolzarb  vazifalar  bevosita 

pedagogika fanining zimmasiga tushadi.

Zero,  pedagogika fani yosh avlodni yashashga, hayotga tayyorlash, 

insonlami  tug‘ilganidan  umrining  oxirigacha  taiim-tarbiyasining 

nazariy  va  amaliyotini  ishlab  chiqishda  yetakchi  o‘rin  tutadi.

609

---

0 ‘zbekistonning  o‘ziga  xos  taraqqiyot  yo‘li  -   taiim-tarbiya  va 

ma‘*aviyatning ustuvorligini metodik ta’minlaydi.

Ming  yillar  mobaynida  jahonda 

mashhur  boigan  buyuk 

mutafakkirlarimizning 

insonshunoslik 

borasidagi 

ilmiy 

merosi 

ma’naviyatning  ustuvorligini  XXI  asrda  yanada  ilg‘or  darajaga 

ko‘taradigan milliy pedagogika tarkib topadi. Insonshunoslik fanlarining 

o‘zaro  hamkorligi,  insonni  bir  butunlikda  o‘rganish  metodikasi 

yaratiladi.  Pedagogika  shaxsni  shakllantirish  jarayonini  ilmiy-amaliy 

asosini  ishlab  chiqish,  jamiyat  ma’naviy  madaniyatini  tarkib  toptirish, 

tarbiyalash  qonuniyatlarini  tadqiq  etish  bilan  insonshunoslikda  alohida 

o‘rin tutadi.

Pedagogika  o‘z  yo‘nalishi,  metodologiyasini  milliy  mafkura, 

rivojlangan mamlakatlar ilg‘or tajribasi asosida takomillashtirila boradi, 

zamonaviy  pedagogik  texnologiyalar  vujudga  keladi.  Taiim-tarbiya 

tizimini  tubdan  isloh  qilish,  jahon  andozalari  darajasiga  ko‘tarish, 

barkamol  insonni  shakllantirishning  nazariy  va  amaliy  asoslarini 

yaratadi.