Toshkent moliyainstituti n. Atayeva, F. Rasulova, M. Salayeva, S. Hasanov

1 Solih Qosimov. Behbudiy va jadidchilik.  « 0 ‘zbekiston  adabiyoti va san'ati»,  1990-yil  19-yanvar.

54?

---

qaytarishga intilgan jaholatparast ruhoniylaming bunday xurujlariga zo‘r 

bilimdonlik  bilan  shariat  nuqtayi  nazaridan  g‘oyat  asosli  ravishda 

qaqshatqich zarba bera olgan edi.

Xullas,  Mahmudxo4ja  Behbudiy  butun  ongli  faoliyati  davomida 

faqat xalq manfaatlarini himoya qildi, xalqni baxtiyor etish, farzandlarini 

esa  savodxon  qilish  uchun  kurashdi.  1914-yilda  yozilgan  «Yoshlarga 

murojaat»  maqolasida:  «...islomiyat  shunday  bir  dini  metin  va  qobili 

taraqqiydurki,  naqadar  ilmi  zamoniy  ko*p  o ‘qulsa,  insonning  dini 

islomg‘a  shuncha  aqidasi  mahkam  bo‘lur...  hatto  lozim  bo‘lganda 

mulkingizni  sotsangizda,  o ‘g ‘lingizning  zamoncha  o ‘qumog‘a  sa yy  

qilingiz1  deb  ta 'kidlaydi.  Adabiyotshunos  Sherali  Turdiyevning 

yozishicha, Behbudiy  Buxoro amirining dahshatli zindonida o‘z qotilini 

kutib  yotgan  og‘ir  damlarda  ham  Turkiston  va  Buxoroda  maorif 

nurlarini  yoyish,  xalqni  jaholatdan  qutqazish,  ularga  haqiqat,  adolat, 

ozodlik yoiini krsatishga, bu yoida qurbon boiganlami unutmaslikka 

undovchi  vasiyat  xatini  zindondan  ozodlikdagi  do6stlariga  chiqarishga 

muvaffaq  boiadi2.  Bu  xatda  «Ey,  Turkiston  maorif ishlarida  bo‘lg ‘on 

o ‘rtoq va o ‘g ‘lonlariml Men,  o ‘zim garchand bandi bo ‘Isam-da, sizlami 

esimdan chiqarmayman va sizlarga birov vasiyat qilib o ‘taman:

Mani  sevar  o ‘rtoqlarim!  Manim  so ‘zlarimni  quloqlaringizga 

olinglar!  Biz  ikki  oydan  beri  Buxoro  shaharlarida  bandi  bo ‘lib yurib, 

oxir  o ‘n  kundan  beri  bu  yerda  bu  zolimlarning  qo ‘liga  tushib  bandi 

bo‘ldik,  jadid-kofirlik  otini  ko‘tardik.  Bu  erdan  qutilmog‘imiz  gumon 

bo ‘Idi.

O ‘rtoqlarim  Siddiqiy,  Ayniy,  Fitrat,  qori  va  Akobir  Maxdum  va 

o ‘g ‘lonlarim  VadudMaxdum, Abduqodir Shakuriy!

Sizlarga 

vasiyat 

qilaman: 

Maorif  y o ‘lida 

ishlayturg‘on 

muallimlarning boshini silangizlar! Maorifga yordam etingiz! 0 ‘rtadan 

nifoqni  ko‘taringiz!  Turkiston  bolalarini  ilmsiz qo‘ymangizlarlHar  ish 

qilsangiz  jamiyat 

ila 

qilingizlar! 

Hammaga 

ozodlik  y o ‘lini 

k o ‘rsatingizlar!  Bizdek  maorif  qurbonlarini  y o ‘qlangizlar!  Buxoro 

tuprog‘iga  tezlik  ila  y o ‘l  boshlangizlar!  Ozodlikni  tezlik  ila  yuzaga 

chiqaringizlar!  Bizning  qonimizni  zolim  beklardan  talab  qilingizlar! 

MaorifniBuxoro tuprog‘idajoriy qilingizlar»3 -  deyiladi.

Shunday  qilib,  Mahmudxo‘ja  Behbudiy  zbek  xalqining  milliy 

mustaqilligi  yoiida  ulkan  iste’dodini,  bilimini,  butun  kuch-g‘ayratini,