0 ‘g‘illar otalarining bu gaplarini eshitib, hayron boiishibdi. Qariya
to‘ng‘ich o‘g‘lidan so‘rabdi:... Ilm yaxshimi yoki davlat?
- ... 0 ‘qib nima qilaman? - debdi.
Ikkinchi o‘g‘l i ... otasiga:
- Pulu mol boimasa, ilmdan nima foyda?
Uchinchi o‘g‘li o‘ylamay-netmay otasining savoliga:
- ... shuyoshda ilm olgan bilan qayerga boramiz? Davlat yaxshida,
ota, - deb javob beribdi.
To‘rtinchi o‘g‘li javob beribdi:'
- ...davlat yaxshi. Qoiingiz uzun boiadi, qayerga uzatsangiz
yetadi.
Beshinchi o‘gii:
- ... ilm deganingiz qoiga olinmaydi, kissaga ham pul boiib
kirmaydi. Endi sizga aytsak, mol davlatga nima yetsin, davlat afzal-da,
otajon, - debdi bu o‘g‘li ham.
Otaning jahli chiqib, oltinchi o‘g‘liga:
—Ayt-chi ilm zo‘rmi yoki davlatmi? — debdi.
- Otamsiz, sizga ilm afzal desam men uni bilmayman, o‘qiganim
yo‘q. Davlatni bilaman... - debdi.
... yettinchi o‘giiga murojaat qilibdi:
- o‘g‘li talmovsirab javobberibdi, gapning tayini yo‘q emish.
Mo‘ysaffid xo‘rsinib, soqolini tutamlab bir oz jim qolibdi, so‘ng
kenja o‘g‘liga qarab:
- Qani. Kenja, umidim sendan bolam...
- Otajon, men davlat emas, ilm afzal deyman. Meni maktabga
bering, o‘qiyman. Nasihatingizga amal qilaman. Ko‘zingiz ochiqligida
ilmli boiib qolay. Baribir mol-davlat menga tegmaydi! - debdi.
Mo‘ysafidning dimog‘i chog‘ boiib:
- Barakalla, o‘g‘lim, deb o‘g‘lining peshonasidan o‘pibdi. So‘ng
yana: «Menga mol-davlat tegmaydi», - degariing nimasi?
Shunda eshik orqasidan akalari bilan otasining bahsu javoblarini
tinglab turgan qizi:
- Ey, otayi qiblagohim, menga ruxsat bering, savolingizga javob
berayin.
Mo‘ysafid xushvaqt boiib navbatni qiziga beribdi;
- Akalarimning yettovi davlat zo‘r, dedilar. Bu noto‘g‘ri. Eng kenja
o‘giingizning bergani to‘g‘ri javobdir.
Men boisam ilmni afzal deb aytaman. Akalarim eshitib olsinlar:
birinchisi shuki, ilmni qancha sarflasang, shuncha ko‘payaveradi.
75
Davlatnl sarflasang, o tobora kamayib boraveradi. Ikkinchisi shuki, ilmli
odam shirinsuxan, odobli boiadi. Davlatmand odamga esa hamma
hasad qiladi. Uchinchisi shuki, ilmli odam dunyodan o6tsa, esiz, falon
olimdan ajraldik, deb afsuslanib yigiab ko6madilar. Davlatmand odam
oisa, ajab bo6ldi, sara bo6ldi, bir nafsi bad odamdan qutuldik, deb
la’natlab ko6madilar. To6rtinchisi shuki, olim odam dunyoda doim
farog6otda yashaydi. Chunki uning boshidagi ilmni hech kim o6g6irlab
ketolmaydi. Davlatmand odam doimo molimni o6g6ri urib ketmasin,
bo6ri-shoqol yemasin, o6lib nobud boimasin deb, mudom tahlikada
yuradi. Beshinchisi shuki, ilm eskirmaydi, chirimaydi, nobud boimaydi.
Lekin mol-mulkni zax yerga qo6ysang chiroyli, oftobda rangi o6chib
sitilib ketadi, sovuqda qotadi, issiqda kuyadi. Davlatmand odam mudom
uning g6amida boiadi. Oltinchisi shuki, ilmli odam yumshoq ko6ngil,
shirin-suxan, xushchaqchaq, odamshavanda bo6ladi. Shuning uchun
unday odamni el hurmat-izzat qiladi. Davlatmand odamning ko6ngli
toshday qattiq bo6ladi...
Mo6ysafid ham, akalari ham oqila qizga qoyil qolib, «ofarin»
debdilar. Mo‘ysafId qizi bilan kenja o6g6lini maktabga beribdi. Boshqa
o6g6illari endi mehnat qilishga kirishib, hammalari murod-maqsadlariga
yetibdilan)1.
Yuqoridagi o6zbek xalq pedagogikasi namunalaridan ko6rinadiki,
ota-bobolarimiz qadim zamonlardan yoshlaming aql-zakovati, fahm-
farosati, odob-axloqi, kamoloti, insoniy fazilatlarining shakllanishi va
tadbirkorligi ilmli bo6lishlariga bog6liq deb tasawur qilishgan va
nihoyat, zamonasida kishilar uchun muammo boiib ko6ringan tabiat
sirlari sehrlari, tilsimotlari orqali tasvirlangan mo6jizalaming ham ilm
orqali ro6yobga chiqishga ishonch bog6laganlar. Shuningdek, ilm orqali
dunyoda eng qimmatbaho hisoblangan narsalami ham yaratish
mumkinligiga ishonganlar.
Garchi o6zbek xalq og6zaki ijodiyoti materiallarida maktab va
madrasa taiimning mazmuniga va o6qitish metodlariga doir alohida
materiallar uchramasa ham yuqorida keltirilgan maqolalar, ertaklar va
dostonlarga asoslanagan holda maktablar bolalami xat-savodini
chiqarish va empirik bilimlar bilan, madrasalar esa o6z talabalarini
dunyoviy (ilmiy) bilimlar bilan qurollantirishga qodir boiganligidan
dalolat beradi.
0 6zbek xalq og6zaki ijodi materiallarini biz uchun muhim qimmatga
ega boigan alohida xarakterli tomonlaridan yana biri shundaki,
Do'stlaringiz bilan baham: 
