Toshkent moliyainstituti n. Atayeva, F. Rasulova, M. Salayeva, S. Hasanov

1 MFattayev. Atoqli pedagoglarimiz. -T.: « 0 ‘qituvchi»,  1988,32- bet.

575

---

Qog ‘oz  va  daftarlarni  mening  otam  topib  kelar  edi.  Keyinchalik 

otam qayerdandir grifel taxta (toshtaxta) topib keldi. Bizning har birimiz 

shu taxtada har xil mashqlami bajarar edik.

Muallimimiz  darslami  qafiy jadval  asosida  o ‘tkazar  edi:  bir  kun 

o ‘rus tili, arifmstika, jo  *g ‘rofiya,  tarix,  tabiiyot fanlaridan dars o ‘tkazsa, 

ikkinchi kuni bu darslarning o ‘tish o ‘rnini navbat bilan almashtirardi.  U 

bizga  o ‘zbek  tilini  ham  o ‘rgatar  edi.  Men  undan  o ‘zbek  tilini 

(grammatikasini)  va  arab yozuvini yaxshi  o ‘rgandim,  hozir  ham  arab 

yozuvida  yoza  olaman.  Tabiat  darsi  bo‘yicha  u  bizlami  Bulung‘ur 

daryosi  yoqalariga  olib  borar,  tabiat  manzarasi,  har  xil  qushlarni 

ko ‘rsatar edi.  Hozir ham  men  ko ‘p  qushlarning nomini  bilaman,  bular 

m engao‘shadavrdan,esdalikbo‘libqolgan.

J o ‘g ‘rofiya  bo‘yicha  u  bizga  dunyodagi  har  xil  mamlakatlar, 

ko ‘llarni ko ‘rsatar, globus bilan tanishtirar edi.  U glohusga jild (chexol) 

yopib,  uni  juda  ehtiyot  bilan  saqlar  edi.  Xullas,  u  bilimlarimizning 

asosini yaratgan.

Saidjon  aka  (biz  hammamiz  uni  hurmat  bilan  shunday  atar  edik) 

dars  vaqtida  o ‘qish  uchun  o ‘ruscha  matnlar  berar,  keyin  esa 

o ‘quvchilardan  bu matnni o ‘zbek tiliga  tarjima qilishni talab  qilar edi. 

Uyga vazifa bermasdi.

Hozir ham eslayman:  u o ‘quvchilaming nutqini o ‘stirishga alohida 

e*tibor  berardi.  Nutqni  yuksaltirish,  mashg‘ulot  o ‘tkazish  uchun 

o ‘quvchilarni darsdan  keyin  olib  qolardi.  Darsdan keyin  qolib,  bolalar 

bilan  o ‘rus  tilida suhbat va  mashg‘ulot o ‘tkazishni hamisha  u  mendan 

iltimos qilardi.

U ota-onalar bilan yaxshi  aloqada  bo ‘lardi  va juda  kamtarin  edi. 

Agar ota-onalar u  bilan  uchrashgan  vaqtlarida  ta fzim  qilguday bo‘lsa, 

bunday qilish yaramasligini  tushuntirib,  ularga  tanbeh berardi.  U ota- 

onalarga  qo‘lidan  kelgancha yordam  berardi.  Dars  vaqtida kambag‘al 

bolalarning  og‘ir  ahvolini  ko ‘rib  muallimimizning  achinganini, 

afsuslanganini, hatto ko ‘zlariga yosh kelganini hozir ham xotirlayman.

Uning  shunday  ajoyib fazilatini 

alohida  qayd  qilish  kerakki,  u 

bolalardan  tozalikka  rioya  qilishni  talab  qilar,  dars  oldidan 

q o ‘llarimizniyuvishga majbur etar,  darsda diqqat bilan o ‘tirishni talab 

qilar edi.  Yana shu narsa ham qimmatliki,  u o ‘quvchilarga jismoniy jazo 

bermas,  balki o ‘quvchilami o ‘z oldiga chaqirib olib, xilma-xil tarbiyaviy 

usullarni ustalik bilan qo ‘llagan holda do ‘stona suhbat o ‘tkazardi.

1 Qarang: M Fattayev. Atoqli  pedagoglarimiz. -T.: «0‘qituvchi»,  1988,36-38-betlar.

576

---

ISMATULLA  RAHMATULLAYEV  (1883-1926)ni  1905-yilda 

ustozi  Saidahmad^Siddiqiy o‘zi ochgan yangi usul maktabiga arifmetika 

fani  o‘qituvchisi  boiib  ishlashga taklif qiladi.  Shuningdek,  u  Siddiqiy 

kattalar uchun tashkil qilgan kechki maktabda ham dars bergan.

Ismatulla  bu  davrda  o‘qituvchilik  qilish  bilan  birga,  ustozi 

A.Shakuriyning  maslahati  bilan  yangi  usuldagi  maktablar  uchun  yangi 

darsliklar,  o‘qish kitoblari,  alifbe tuzish va ulami nashr etish bilan ham 

shug‘ullandi.  Jumladan,  u  1907-yilda  Abduqodir  Shakuriyning  II  sinf 

uchun tuzilgan «Jameul-hikoyat»  o‘qish  kitobining  nashr etilishida faol 

qatnashadi.

Katta  bilim  va  -.muallimlik  tajribasini  orttirgan  Ismatulla 

Rahmatullayev  ustozlari  Abduqodir  Shakuriy,  Saidahmad  Siddiqiy  va 

Sadriddin  Ayniy  maslahati  bilan  1915-yilda  Samarqandning  hozirgi 

Registon  ko‘chasida  mehnatkashlaming  bolalari  uchun  yangi  maktab 

ochdi.  Maktabda  dunyoviy  fanlar  bilan  bir qatorda  o‘rus  tilini  o‘qitish 

masalasiga ham alohida e’tibor bergan.

1915-yilda iqtidorli muallim Ismatulla Rahmatullayev o‘zining ko‘p 

yillik tarbiyaviy tajribalarini umumlashtirib, tojik tilida «Alifbe ta ’limi»