Toshkent moliyainstituti n. Atayeva, F. Rasulova, M. Salayeva, S. Hasanov

477

---

Vlbob  XIX ASRNINGIKKINCHIYARMIXX ASRNIMG 

BOSHLARIDA TURKISTON 0 ‘LKASIDA  TA’LIM-TARBIYA 

VA PEDAGOGIK FIKRLAR TARAQQIYOTI

6.1. AHMAD DONISHNING PEDAGOGIK QARASHLARI

Ahmad Donish (1827-1897) XIX asming oxiri XX asming bosh- 

larida o‘zbek va tojik xalqlari  ijtimoiy-pedagogik  fikrlarining rivojlani- 

shiga  ulkan  hissa  qo‘shgan  ma’rifatparvarlardan.  Uning  ijtimoiy-peda- 

gogik  qarashlari  Sharq  mutafakkirlari  va  rus  pedagoglarining  ta’sirida 

shakllandi va rivojlandi.

A.Donishning  Buxoro  amiri  elchisining  kotibi  va  o‘rinbosari 

sifatida  1857-yilda Rossiyada  bo‘lishi  va  shu  yeming  madaniyati,  fan- 

texnikasi hamda san’ati bilan tanishish uning dunyoqarashida j iddiy o‘z- 

garish  sodir  qildi.  Buxoroga  qaytib  kelgach,  A.Donish  davlat  boshqa- 

ruvi va maktab ta’limida jiddiy ravishda islohot o‘tkazishni  taklif qiidi.

Ahmad  Donish  1869-yili  delegatsiyaning  mirzosi  sifatida  Sankt- 

Peterburgga boradi.  Delegatsiya a’zo!ari  imperator Aleksandr II,  umng 

o‘g‘li  va  boshqa  katta  amaldorlar  bilan  suhbatlashadi.  Ana  shu  safar 

paytida Ahmad  Donish tashqi  ishlar vazirligining maxfiy  maslahatchisi 

P.N.Stremouxov hamda tarjimon Qozimbek Abeddinov biian  tanishadi, 

Kozimbek  o‘z  davrining  donishmandlaridan  boiib,  u  tufayli  Ahmad 

Donish  o‘sha  vaqtlarda  Ovro‘pa  va  Rossiyada  keng  tarqalgan  ayrim 

ilg‘or g‘oyalami bilib oladi.

Ahmad Donish  1873—1874-yillarda uchinchi marta Rossiyaga safar 

qiladi.  U  Rossiyada  uchinchi  marta  boiishida  Buxoroning  hamma 

sohalarda  iqtisodiy,  siyosiy  va  madaniy  jihatdan  juda  orqada  qoSib 

ketganligini  yaqqol  anglab,  u  Rossiya  xalqlari  hayoti  va  madaniyati 

bilan  tanishganidan  so‘ng  o‘z  vatanini  tobelikdan  qutqarish  yoilarini 

qidira boshladi.

Uning  xalqlarimiz  qadr-qimmati  yerga  urilishiga  yo‘l  qo‘ymaslik 

borasida  katta  ishlar  qilgani  tarixda  maium.  U  o‘zining  «Baxoro