Toshkent moliya instituti zulxumor toirovna abdalova zulxumor nazarovna tojiyeva

M irzacho‘l  iqtisodiy  rayoni  -  o ‘z  tarkibiga  Jizzax  va 
Sirdaryo  viloyatlarini  oladi.  U n ing   m aydoni  25,5  m ing  km 2 
b o ‘lib,  Respublika  hu dudining  5,6  foizini  tashkil  qiladi. 
M aydonining  kattaligi  jih atid an   Jan ub iy   m in taq ad an   keyin 
to ‘rtin ch i  o ‘rinda  turadi.
Y angi  y erlam i  o ‘zlashtirish,  m in taq an i  ijtim oiy—iqtisodiy 
rivojlantirish  m aqsadida 
vujudga 
kelgan  iqtisodiy  rayon 
Respublika  m arkazida  joylashgan  b o ‘lib,  g‘arbiy  qism i  S am ar­
qand, 
N avoiy 
viloyatlari, 
ja n u b i 
q o ‘shni 
Tojikiston 
Respublikasi,  sharq  to m o n d an   T oshkent  viloyati,  shim olda 
Q ozog‘isto n  Respublikasi  bilan  q o ‘shniligi  iqtisodiy  jih a td a n  
h ar  to m on lam a  qulaydir.  M irzac h o ‘1  iqtisodiy  m intaqasining 
rivojlangan  iqtisodiy  rayonlar  oralig‘ida  joylashuvi  m am lakat 
hududiy  m eh n at  taqsim otida  turli  ham korlik  aloqalarini 
o ‘m atishga  im ko n beradi.
Iqtisodiy  rayonda  tekislik,  tog1  yonbag'ri  va  tog'li  yerlarning 
q o ‘shilib  ketganligi,  tabiiy  sharoitning  xilma—xilligi  turli  xil 
x o ‘jalik  tarm oqlarini  rivojlantirishga  sharoit  yaratgan.  Jum ladan, 
Jizzax  viloyatining  Baxmal,  G ‘allaorol  tum anlari  Turkiston, 
M olguzar,  G ‘ubdin,  Q o‘ytosh  va  Q aroqchi  to g‘lari  botig‘ida 
joylashgan  b o ‘lsa,  Sirdaryo  viloyatining  aksariyat  hududi  tekislik 
m intaqasiga 
to 'g 'ri 
keladi. 
M intaqaning 
taraqqiy 
etgan 
T oshkent  va  Sam arqand  viloyatlari  o ‘rtasida  o ‘m ashganligi 
uning  iq tiso d iy -ijtim o iy   rivojlanishiga  h ar  to m o n lam a  k o ‘m ak 
berib  kelm oqda.  Ayni  vaqtda,  ja n u b i-s h a rq d a   Tojikiston,
186

---

sh im oldan  Q ozog‘isto n  Respublikasi  b ilan  q o ‘shnichiligi  uning 
geosiyosiy  m avqeini  h a m   belgilab  beradi.  Rayonning  iqtisodiy 
geografik  о ‘m i  turli  iqtisodiy  aloqalar  qilish  u ch u n   h am   qulay. 
Bu  borada,  respublikaning  taraqqiy  etgan  viloyat  va  shaharlarini, 
qolaversa,  q o ‘shni  respublikalar  bilan  bog‘lovchi  tem ir  yo‘l, 
avtom obil,  quvur yo‘llarining  o ‘tganligi  ham da  shu  yofilar  orqali 
xom ashyo,  turli  xil  m ahsulotlar  ayirboshlashdagi  xizmatini 
k o ‘rsatib  ofiish  lozim.
M am lakat  m ehnat  taqsim otida  iqtisodiy  rayon  ko‘p  issiq va 
uzoq  vegetatsiya  davrini  talab  etuvchi  ekinlam i  (paxta,  pilla, 
g‘alla,  poliz)  yetishtirishga  ham da  bog‘dorchilik,  chorvachilik, 
uzum chilik,  sanoatda  elektroenergetika,  qurilish  materiallari, 
yengil.  o z iq -o v q a t  tarm oqlariga  ixtisoslashganligi  bilan  ko‘zga 
tashlanadi. 
Oxirgi 
yillarda 
bu 
yerda 
tog‘—kon, 
kimyo, 
to ‘qim achilik  sanoatlari  h am   rivojlanib  borm oqda.
Jizzax  viloyati  q o ‘shni  Sirdaryodan  farq  qilib  turli  foydali 
qazilm alarga  boyligi  bilan  ajralib  turadi.  Baxmal,  Z om in, 
G ‘allaorol,  Jizzax,  F orish,  Z arb d o r  tum an larid a  m ineral 
xom ashyo  zaxiralari:  oltin,  kum ush,  volfram ,  q o ‘rg‘oshin,  rux, 
m olibden,  m arm ar,  volostanit,  ohak,  granit,  k o ru nd   m avjud. 
q o ‘ytoshning  volfram ,  M aijonbuloqning  oltin,  U chquloclm ing 
q o ‘rg‘o sh in -ru x  
konlari 
iqtisodiy  jih a td a n  
aham iyatlidir. 
A m m o  aniqlangan  qazilm a  k o n lard an   foydalanish,  ishlab 
chiqarishga  keng  jalb  etish  ho zircha  sust  darajada.  B inobarin, 
ushbu  boyliklam i  o ‘zlashtirish  yuqori  texnologiyaga  asoslangan 
turli  shaklli  korxonalam i  qurishni  zaru r  qilib  q o ‘yadi.
A holisi  2012-yil  1-yanvar  m a'lu m o tig a  k o ‘ra,  1925,1 
m ing  kishiga  yetdi,  sh u n d an   Jizzax  viloyatiniki  1186,1  ming 
kishi,  Sirdaryoniki  esa  739,3  m ing  kishini  tashkil  etadi. 
A holisining  zichligi  iqtisodiy  rayon  b o ‘yicha  kv.km   joyga 
o ‘rtacha  75,5  kishidan  to ‘g‘ri  kelm oqda.  A holisi  joylashuvida 
asosan 
Sirdaryo 
viloyati 
aholisi 
tigfiz  joylashuvi 
bilan 
tavsifianadi, 
o ‘rtach a 
171 
kishidan, 
Jizzaxda 
zichlik 
k o ‘rsatkichi  53,6  kishiga  teng.  Togfii  va  to g‘  oldi  h ud u d larid an  
iborat  tu m an lar  aholisi  siyrak,  aksincha,  tekislik  qism ida  uning 
zich  joylashganini  k o ‘rish  m um kin.
S anoati 
turli 
tarm oqlarga 
ixtisoslashganligi 
bilan 
respublikada  k o ‘zga  tashlanadi.  A yniqsa,  iqtisodiy  rayonda
187

---

akkum ulyatorlar,  m ebel,  plastm assa  buyum lar,  ipak  gazlam a, 
trikotaj  k iy im -k ech a k lar,  te m ir—b eto n   buyum lar,  turli  xil 
qurilish 
m ateriallari, 
paxta 
m oyi, 
u n , 
kiyim —kechak, 
o z iq -o v q a t  m ahsulotlarini  ishlab  chiqarishga  ixtisoslashgan 
q ato r  korxonalar  faoliyat  k o ‘rsatm oqda.
Y oqilg‘i-energetika  m ajm uida  yoqilgh  resurslari  boshqa 
iqtisodiy 
rayonlardan, 
aniq rog ‘i 
S h o ‘rta n  
gaz 
konidan 
keltiriladi.  R espublikam izdagi  eng  yirik  Sirdaryo  lE S ining  
qurilishi  m unosabati  bilan  bu  yerda  S h irin   shahri  barpo  bo'ldi. 
lE S n in g   qurilishi  qishloq  x o ‘jaligi  bilan  bir  v aqtda  sanoatning 
rivojlanishiga  h am   ijobiy  ta ’sir  etdi.  Asosiy  san oat  m ahsulot 
hajm ida  elektr  energetika  tarm og hn in g  ulushi  66,6  foizga 
tengdir.  S anoatning  bu  tarm og h  Jizzax  viloyatida  Sirdaryo 
viloyatidan  farq  qilgan  holda,  u m u m an   rivojlanm agan,  kerakli 
m ahsulot 
va 
xom ashyo 
asosan 
b oshqa 
m intaq alardan 
keltiriladi.
T og‘-k o n  
sano atida 
rangli 
m etallar, 
shu  ju m lad an  
Q o‘yto shd an   1937-yildan  beri  volfram —m olibden  m d a lam i, 
M arjonbuloq  kon laridan   o ltin   (1980-yil)  va  q o ‘ytoshda  volos­
tan it,  m arm ar,  granit,  ohak,  F orish  tum anidagi  q o ‘rg‘oshin, 
rux  qazib  olinadigan  U ch q u lo ch ,  B anoz  konlari  m avjud.
K im yo 
va 
m ashinasozlik 
sohasida 
irrigatsiya 
va 
m elioratsiya  m aqsadlarida  ishlatiladigan  (Jizzax  plastm assa 
quvurlar  zavodi)  polietilen  plyonkalar,  q uvur  va  term op lastd an  
ishlangan  quvur  qism lari  ishlab  chiqarish  y o ‘lga  qo'yilgan. 
«Jizzax  akkum ulyator  zavodi»  o ch iq   turdagi  aksionerlik 
jam iyati  akkum ulyator  ishqori  chiqaradi.
Sirdaryo  viloyatida  asosiy  sano at  ishlab  chiqarish  so‘nggi 
4 0 - 5 0   yil  davom ida  shakllangan.  5 0 -y illa rd a   M irzac h o ‘lni 
m ajm uali 
o ‘zlashtirish 
m aqsadida 
u ning 
qurilish 
bazasi 
yaratildi  va  paxta  tozalash  sanoati,  o z iq -o v q a t  h am d a  elektr 
energetika 
rivojlanib 
bordi. 
Viloyat 
sanoatining 
hozirgi 
kundagi  ahvoli  b irm u n ch a  past  b o ‘lib,  u  bu  jih a td a n   faqatgina 
Jizzax  viloyatidan  old in da  turadi,  xolos.  Yengil  sanoat  asosan 
viloyat 
paxta 
xom ashyosiga 
tayangan 
h olda 
rivojlanib 
kelm oqda. 
D ehq on ob od , 
Boyovut, 
D ashtob od , 
U ch tep a, 
D o ‘stlik, 
Z arbdor, 
Z afarobod, 
M irzaobod, 
F arg ‘o n a  va 
G uliston  paxta  tozalash  zavodlari  sh ular  jum lasiga  kiradi.
188

---

M azk ur  zavodlar  iqtisodiy  rayondagi  yetishtirilgan  paxtani 
to ‘la  qayta  ishlash  q u w atig a  egadir.  O z iq -o v q a t  sanoatining 
korxonalari  deyarli  b arch a  sh ah ar  va  tu m an lard a  mavjud 
b o ‘lib,  bunga  Sirdaryo,  G u listo n  sut  zavodlari,  «Jizzax- 
donm ahsulotlari»  u n ,  om ixta  yem ,  n o n   va  n o n   m ahsulotlari, 
qandolat,  m ak aron   m ahsulotlari  ishlab  chiqaradigan  va  q ator 
yog‘-pishloq  zavodi,  yog‘-ekstraksiya,  q andolat  fabrikasi  va 
boshqalarni  kiritish  m um kin.
Yuoridagi  tarm oqlardan  tashqari  m ashinasozlik  va  m etallni 
qayta  ishlash  tarm og‘i  ham   shakllanm oqda.  Asosan  T oshkent 
qishloq  xo‘jaligi  mashinasozligi  zavodining  Sirdaryo  filiali, 
G uliston  ta ’m irlash 
— 
texnika 
zavodlari, 
refrijerator  — 
vagonlam i  ta ’mirlash  zavodlari  shular  jum lasidandir.  Yangier 
qurilish  materiallari  va  konstruksiyalari  kom binati  tarkibida 
tem ir-beton  m ahsulotlari,  tem ir—  beton  quvurlari  zavodlari  va 
sexlari  mavjud.  Sirdaryoda  ham   te m ir-b e to n   m ahsulotlari  ishlab 
chiqariladi,  bu  yerda  uysozlik kom binati  barpo  etilgan.
Sirdaryo  viloyatida  qazilm a  boyliklar,  yetarlicha  ishchi 
kuchi 
bo'lm aganligi 
bois 
og‘ir 
sano at 
tarm oqlari 
sust 
rivojlangan,  am m o   kelajakda  to ‘qim achilik,  m ashinasozlik, 
farm atsevtika  va  qurilish  sanoatini  rivojlantirish  u c h u n   qulay 
im koniyatlar  bor.
Q ishloq  x o ‘jaligida  tog ‘,  to g‘  oldi  va  ad ir  zonalarida 
lalm ikor  d ehqonchilik  (bug‘doy,  n o ‘xat,  poliz  ekinlari,  bog‘- 
dorchilik)  va  obikor  d ehqo nch ilik   qilinadi.  Q ishloq  x o ‘jaligi 
tarm o q larid an   chorvachilik,  y a’n i  q o ‘ychilik  va  p arrandachilik 
y o ‘lga  q o ‘yilgan.  Iqtisodiy  rayonning  Baxm al,  Z o m in ,  F orish 
va  G ‘allaorol  tum anlaridagi  chorvachilik  tarm og h  sut—g o ‘sht 
va  g o ‘sht  yetishtirishga  ixtisoslashgan  b o ‘lsa,  Jizzax,  G ‘allaorol 
ham d a  Z afarobod  tum anlari  sanoatlashgan  parrandachilikka, 
p arran d a  g o ‘shti  va  tuxum   yetishtirishga  m o ‘ljallangan.
H ozirgi  vaqtda  viloyatda  qishloq  x o ‘jaligi  m ahsulotlarini 
qayta  ishlash,  b o zo r  infrastrukturasini  barpo  etish,  aholining 
ishsiz  qolgan  qatlam ini  ish  bilan  ta ’m inlash,  o z iq -o v q a t, 
qurilish, 
yengil 
san oat 
tarm oqlarida 
kichik 
va 
o ‘rta 
tadbirkorlikni  rivojlantirish  m u h im   aham iyat  kasb  etadi. 
D eh qo nchilikn in g  yetakchi  tarm o g h —paxtachilik  b o ‘lsada, 
keyingi  yillarda  un ing  ekin  m aydonlari  anchaga  qisqardi.
189

---

H ozirgi  vaqtda  Sirdaryo  viloyati  b arch a  ek in   m aydonlarining 
53,1  foiziga  paxta  ekilm oqda.  Poliz  va  sabzavot  m ahsulotlarini 
yetishtirish  h am   m u h im   qishloq  x o ‘jaligi  tarm o q lari  b o ‘lib, 
viloyat 
bu 
jih a td a n  
m in taq alar 
ichida 
yetakchilardan 
hisoblanadi.
Iqtisodiy  rayonda  transportning  b a ’zi  turlari,  y a’ni  tem ir 
yo‘l,  avtom obil,  havo  transport!  m avjud.  A m m o  asosiy 
tran spo rt  tu ri  avtom obil  b o ‘lib,  u  b arch a  rayonlarni  b ir  -   biri 
bilan  bog‘laydi.  R espublikaning  boshqa  viloyatlari  b ilan  aloqa 
qilishda  ushbu  rayon  hud u d in i  kesib  o ‘tgan  K atta  0 ‘zbek 
traktining  aham iyati  katta.  M intaq a  h u d u d id an   T o shk en t- 
Sam arqand  shaharlarini  bog‘laydigan  te m ir  y o ‘llar  (217  km ) 
o ‘tgan.  U shbu  transp ort  turi  m azku r  rayon  ijtim oiy—iqtisodiy 
rivojlanishida  m u h im   o ‘rin   tutadi.  B un dan   tashqari,  m am lakat 
aham iyatiga 
ega 
b o ‘lgan 
gaz 
quvurlari, 
elek tr 
uzatish 
shoxobchalari  (Sirdaryo  lE S d a n )  ning  o ‘tganligi  h u d u d   iqtiso- 
diyotini  rivojlantirishda  alohida  aham iyat  kasb  etadi.  Iqtisodiy 
rayonning 
ijtim o iy -iq tiso d iy  
rivojlanishida, 
in frastm k tura 
aloqalarini 
yaxshilashda 
transp ortn in g 
b arch a 
turiarini 
im koniyat  darajasida  y o ‘lga  q o ‘yish  m aqsadga  m uvofiqdir.
M in taq ad an  
T o shkentni, 
m am lakatim iz 
ja n u b iy  
va 
m arkaziy  rayonlarini  F arg‘ona  vodiysi  bilan  bo g ‘laydigan 
T o shk en t-S ird ary o -G u listo n -X o v o s-F arg ‘o n a  
vodiysi,
T oshken t-S ird aryo -Jizzax-S am arq and -Q arsh i-T erm iz 
tem ir 
yo‘llari  o ‘tadi.  B u nd an   tashqari,  m intaqada  ichki  aloqalarini 
ta ’m inlashga 
xizm at 
qiluvchi 
tran spo rt 
tizim i 
h am  
rivojlanm oqda. 
Bu 
o ‘rin d a 
S ird ary o -G ag arin -D o ‘stlik- 
Paxtakor-Jizzax  te m ir  yo‘li  h am da  viloyatlarni  T oshkent  bilan 
b o g ‘lovchi 
te m ir 
yo‘lning 
elektrlashtirilganligi 
katta 
aham iyatga  ega.