|
Zarafshon
iqtisodiy
rayoni
—
B uxoro,
N avoiy va
S am arqand viloyatlarini o ‘z ichiga oladi. Iqtisodiy rayon
Z arafshon daryosining o ‘rta va quyi qism ini, qadim da uning
ta ’sirida vujudga kelgan xo‘jalikning h u du diy tizim ini o ‘z
ichiga oladi. R ayonning u m u m iy m aydoni 168,1 m ing km 2
b o ‘lib, u m am lakat h ud ud in ing 37,4 foizini tashkil qiladi. Bu
jih atd an u, faqat Quyi A m udaryo ray onidan biroz kichikroq,
xolos.
Aholisi
5916,5
m ing
kishi
(2012
y.)
b o ‘lib,
um um respublika aholisining 20,0 foizi
istiqom at
qiladi.
B undan S am arqand viloyati aholisi 3327,2 m ing kishi, N avoiy
viloyatiniki 881,7; Buxoro viloyatiniki esa
1707,6 m ing
kishidan iborat.
A holisining zichligi iqtisodiy rayon b o ‘yicha 1 k m 2 joyga
o ‘rtacha, 35,2 kishidan to ‘g ‘ri keladi. H u d u d i shim olda
Q ozog‘iston
Respublikasi,
N u ro ta
tizm alari,
shim oli
—
sharqda T urkiston, sharqda va ja n u b i-sh arq d a Z arafshon
tizm alari
bilan,
davlatlardan
yana
ja n u b i-g ‘arbda
T u rkm aniston davlati bilan chegaradosh.
Iqtisodiy
rayon
yer
sirti
xilm a-xil
k atta
qism i
tekisliklardan (Q izilqum , Q arno b c h o ‘li), vodiy va adir
yerlardan iborat. Tabiiy resurslardan m ineral resurslarga boy,
tabiiy gaz zaxiralari, oltin, n o d ir m etallar, tuzlar, qurilish
m ateriallari, m arm ar, volfram konlari m in taq a sanoatini
rivojlantirishda
katta
aham iyatga
ega.
Suv
resurslariga
Z arafshon daryosi, A m u Buxoro, A m u Q o rak o ‘l kanallari,
Q uyim ozor, K attaqo T g‘o n suv om borlarini kiritish m um kin.
Buxoro vohasi k o ‘proq A m udaryo suvlari bilan sug‘oriladi.
Biroq, bu hu dud n in g rivojlanishida Z arafshon daryosining
aham iyati katta b o ‘lgan; Buxoro daryoning quyi, Sam arqand
esa daryoning yuqori qism ida joylashgandir.
Zarafshon iqtisodiy rayoni O 'zbekiston yalpi ichki m a h su
lotining 18-20, sanoat va qishloq xo'jaligi m ahsulotlarining
22-23 foizini beradi. M am lakat ichki m e h n at taqsim otida
rayon
hosil
qiluvchi
tarm o q lar
sifatida
paxtachilik,
qorako'lchilik,
rangdor
m etallurgiya,
xalqaro turizm va
boshqalar xizm at qiladi. Shuningdek, bu h u d u d d a pilla
yetishtirish, uzum chilik, kim yo va neft kim yosi, o z iq -o v q a t,
to 'q im ach ilik sanoatlari h am rivojlanib bo rm oq da. R ayonni
184
g 'a rb d a n sharqqa to m o n kesib o ‘tuvchi xalqaro te m ir va
avtom obil y o ‘llar, sug‘orish inshootlari uning iqtisodiyot ini
shakllanishida k atta aham iyatga ega.
M intaqa iqtisodiyoti agrar-indust rial y o ‘nalishga ega.
M ustaqillik yillarida m in taq a sanoati,
xususan, yoqilg‘i,
qurilish m ateriallari ishlab chiqarish an ch a tez rivojlandi,
qulay
investitsiya
m uhiti
yaratildi.
M am lak at
neft
m ustaqilligini ta ’m inlashda Buxoro (Q orovulbozor) neftni
qayta ishlash zavodi m u h im o ‘rin tu tm oq da. Bu korxona
F ransiyaning T eknep firm asi bilan ham korlikda barpo etildi va
b uning u ch u n 500 m ln. A Q SH dollariga yaqin m ablag1
sartlandi.
Z avod
Q ashqadaryo
neft-gaz konlari
asosida
ishlaydi. Y oqilg‘ini asosan Q orovulbozor neftni qayta ishlash
zavodi va qism an «G azlineftgaz qazib chiqarish» shirkat
korxonasi beradi.
S anoatda m ashinasozlik va m etallni qayta ishlashda
ta ’m irlash m exanika zavodi «Trubodetal»; «B uxorosozta’m ir-
servis», «N EM » ta ’m ir m exanika zavodi, «Sam arqandliftsozlik
zavodi; yengil va oziq-ovqat sanoatida «Buxoro brilliant
shilk»; « 0 ‘zkarpet», «Ram star», «Q orako‘lteks», «Samteks»,
«U z ВАТ»,
«Sino», «Sigaretnaya» q o ‘shm a korxonalari,
K ogon, K attaq o ‘rg*on yog‘-ekstraksiya zavodlari, Shuningdek,
B uxoro
yog‘-eksraksiya
zavodi,
«Yevrosnar»
q o ‘shm a
korxonasi,
kim yoda
«Sam arqandkim yo»,
«N avoiyazot»,
«Elektroxim sanoat»,
yoqilgN -energetikada X ishrov
G E S ,
N avoiy IES, qurilishda «Q izilqum sem ent», «Q izilqum -R us-
N ur», rangli m etallurgiyada «Z arafshon-N yum ont» q o ‘shm a
korxonalari h am yetakchilik qiladi. M am lakatim iz x o ‘jaligi
u c h u n nihoyatda zaru r b o ‘lgan superfasfat zavodi xom ashyosi-
fosforitlar N avoiy viloyati h ud ud ida ishlab chiqariladi.
Z arafsho n iqtisodiy rayoni 0 ‘zbekiston u m u m iy qishloq
x o ‘jaligi m ahsulotining 26,7 foizini yetishtiradi. Iqtisodiy
rayon tarkibida b u jih a td a n S am arqand viloyati yetakchilik
qiladi. Q ishloq x o ’jaligi paxtachilik, q o rak o’lchilik, q o ‘ychilik,
m eva-sabzavotchilik
va
donli
ekinlar
yetishtirishga
ixtisoslashgan. Iqtisodiy rayonda respublika yalpi d o n ekini
hosilining 22,8 foizi, g o ‘shtning 29,2 foizi yetishtiriladi.
Shuningdek. kartoshkaning yalpi hosili b o ‘yicha h am d a g o ‘sht
185
ishlab chiqarish hajm iga k o ‘ra Sam arqand viloyati m am lakatda
birinch i o ‘rin ni egallaydi (371,7 m ing to n n a kartoshka, 111,9
m ing to n n a g o ‘sht, 2011 y.).
T ransport tizim ining barcha turlari rivojlangan, ayniqsa,
B uxoro-T ashkent, B uxoro-Q arshi te m ir yo‘llarining borligi,
«N av o iy -U ch q u d u q -S u lto n - U vaystog4-N ukus» te m ir y o ‘l
liniyasi ishga tushirilganligi, N avoiy logistika m arkazining
qurilib topshirilganligi m in taqa iqtisodiyoti rivojlanishida katta
aham iyatga egadir. A ynan m ana shu logistika m arkazi tufayli
iqtisodiy rayon dunyoning turli m am lakatlari bilan havo
aloqalari o ‘rnatishga erishdi. Q olaversa, m in taq ad an ju d a katta
xalqaro aham iyatga ega gaz quvurlarining olib o ‘tilganligi h am
tran sportning rivojlanganligidan dalolat beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
