Toshkent moliya instituti zulxumor toirovna abdalova zulxumor nazarovna tojiyeva

0 ‘zbekiston  Respublikasining  ma’muriy-hududiy 
 
_______ bo*liiiishi,  2012  yil 
_______ _______
M a ’m iriy   — 
hududiy  birliklar
Hudud
m ay-
doni,
ming
kv.km.
Aholisi,
ming
kishi
tumanlar
shahar
posyolka-
lari
qishloq
fuqarolik
yig‘inlari
qishloq
aholi
punktlari
0 ‘zbekiston
Respublikasi
448,9
29  559,1
158
985
1844
11154,0
Q oraqalpog'iston
Respublikasi
166,6
1  693,6
14
26
138
1130,0
A ndijon
4,3
2  714,2
14
78
90
456,0
Buxoro
40,3
1  707,6
11
62
120
1470,0
Jizzax
21,2
1  186,1
12
42
100
519,0
N avoiy
111,0
881,7
8
38
54
594,0
N am angan
7,4
2  420,4
11
120
91
403,0
Sam arqand
16,8
3  327,2
14
88
125
1865,0
Sirdaryo
. 
4,2
739,3
8
21
71
264,0
Surxondaryo
20,1
2  219,6
13
114
112
865,0
Toshkent
15,3
2  670,7
14
18
167
963,0
F arg'ona
6,8
3  281,3
15
197
164
1020,0
X orazm
6,1
1  629,2
10
58
98
559,0
Q ashqadaryo
28,6
2  777,8
13
123
148
1046,0
Toshkent  shahri
-
2  310,4
1
-
-
-
J a d v a l  O 'zb ekisto n   R esp u b lika si  D a vla t  sta tistika   q o ‘m ita s i  m a ’/um ot/ari 
asosida  tuzilgan
U shbu  rayonlashtirishdan  farqli  ravishda,  geograf  o lim  
A .S.Soliev  0 ‘zbekistonni  quyidagicha  6  ta  iqtisodiy  rayonga 
ajratadi.  U lar  quyidagicha:
1.  T oshkent  (T oshkent  shahri  va  T oshkent  viloyati);
2.  F arg ‘o n a  (F arg ‘ona,  A ndijon  va  N am an g an   viloyatlari);
178

---

3.  Z arafshon  (B uxoro,  N avoiy va  S am arqand  viloyatlari);
4.  M irzach o ‘1  (Sirdaryo  va  Jizzax viloyatlari);
5.  Janu biy  (Q ashqadaryo  va  Surxondaryo  viloyatlari);
6.  Q uyi  A m udaryo  (Q oraqalpog‘iston  Respublikasi  va 
X orazm  viloyati
Biz  respublikani  iqtisodiy  rayonlashtirishni  ayn an  shu 
taxlitda  berishni  lozim   k o ‘rdik.
J .  O 'zbekiston  iqtisodiy  rayonlarining  o'ziga  xos  xususi- 
ya tla ri
0 ‘zbekiston  Respublikasi  m a 'm u riy -h u d u d iy   jih a td a n   h o - 
zirda  6  ta  iqtisodiy  rayon,  12  ta   viloyat,  bitta  respublika  va 
158  ta   tum an,  985  ta  sh ah ar  posyolkalari, 
11154,0  ta 
qishloqlardan  iborat  (1-jadvalga  qarang).  Iqtisodiy  rayonlar 
ichida  Toshkent  iqtisodiy  rayoni-respublikada  eng  rivojlangan 
hu du dlarn i  o ‘z  ichiga  olgan  b o ‘lib,  uning  tarkibiga  T oshkent 
viloyati  va  T oshkent  shahri  kiradi.  U m u m iy   m aydoni  15,6 
m ing  km .,  kv.,  aholisi  4981,1  m ing  kishi,  zichligi  1  km .,  kv 
joyga  319,3  k ishidan  (2012  y)  iborat.  Bu  jih atd an ,  y a’ni 
aholisining 
k o ‘pligi, 
zich  joylashganligi, 
qulay  iqtisodiy 
geografik  o ‘rin ni  egallashi,  poytaxt  m intaqasi  ekanligi  bilan 
iqtisodiy  rayon  boshqa  rayonlarga  nisbatan  yaqqol  ajralib 
turadi.
T oshkent  iqtisodiy  rayoni  0 ‘zbekistonning  shim oliy- 
sharqiy  qism ida,  G ‘arbiy  T yanshan  tog ‘lari  b ilan   Sirdaryoning 
o ‘rta  oqim i  oralig‘ida  joylashgan.  Shuningdek,  uning  m aydoni 
F arg‘ona 
vodiysi, 
M irzacho ‘l 
va 
Janu biy 
Q ozog‘iston 
(C h im k en t  viloyati)  tekisliklari  oralig‘idagi  h u d u d larn i  egal- 
laydi.  Iqtisodiy  rayonni  shim oliy  va  shim oli-sharqiy  to m o n d an  
Pskom ,  U gom ,  C ho tq ol,  Q uram a  tizm alari  oT ab  turadi.  Bu 
to g ’lam ing   eng  baland joyi  Pskom   tizm asidagi  B eshtor  tog h d ir 
(4299  m ).  Tabiiy  resurslarga  boy,  tabiiy  sharoitiga  k o ‘ra  ikki 
q ism dan  iborat,  y a’n i  tekislik  va  tog ‘  qismi.  Tekislik  qism i  tog 1 
oldi 
rayonlaridan 
boshlanib, 
Sirdaryogacha 
c h o ‘zilgan, 
C h irc h iq -O h a n g aro n   daryolarining  vodiysini  egallagan  holda, 
dengiz  sathidan  250-450  m e tr  balandlikka  to 'g 1!!  keladi.  Bu 
yerda  sovuqsiz  kun lar  200  va  u n d a n   h a m   k o ‘p ro q   davom
179

---

etadi,  vegetatsiya  davrida  quyoshdan  keladigan  issiqlik  m iqdori 
4100-4500  gradusga  etadi.  Y og‘in  m iqdori  to g ‘  oldida  350-400 
m m ,  tog ‘larda  500  m m   gacha  tushadi.
Iqtisodiy  rayonning  suv  resurslari  C h irch iq   daryosiga 
qurilgan  C horvoq  suv  om bori,  m aydoni  40  km .kv.  u m um iy 
suv  hajm i  1,5  m lrd  m e tr  kub  ham da  O hangaron  daryosiga 
qurilgan  T uy abo‘g ‘iz  suv  o m b o rid a  250  m ln   m etr  kub  suv 
t o ‘planadi.  C hirchiq  daryosi  va  u ning  irm oqlari  m intaqa 
aholisi  va  x o ‘jaligining  suv  resurslariga  b o ‘lgan  ehtiyojini 
ta ’m inlaydi.  Tabiiy  resurslarlardan  k o ‘m ir,  qora  va  rangli 
m etallar,  qurilish  m ateriallari,  qim m atb aho   m etallarga  boyligi 
h am   m in taq ani  respublikada  rivojlangan  sano at  rayoniga 
aylanishiga  sabab  b o ‘lgan.
T oshkent  iqtisodiy  rayoni  tashkil  etilishida  uning  sanoat 
va  qishloq  xo‘jaligi  tarm oqlari  m u h im   o ‘rin  tutadi.  Iqtisodiy 
rayon  respublikada  sanoat  tarm oqlari  tarkibining  xilm a-xilligi 
va  uning  taraqqiy  etganligi  h am da  yirik  xom ashyo  bazasiga  ega 
ekanligi  bilan  ko‘zga  tashlanadi.  Ju m ladan ,  T oshkent  iqtisodiy 
rayonida  m ashinasozlik,  qora  va  rangli  m etallurgiya,  kim yo, 
yoqilg‘i  energetika,  qurilish,  yengil  va  oziq -o vq at  sanoat 
tarm oqlari  rivojlangan  b o ‘lib,  m intaq aga  respublika  sanoat 
m ahsuloti  hajm ining  27,6  foizi, 
yalpi 
qishloq  x o ‘jaligi 
m ahsulotining  13,1  foizi,  asosiy  qurilish  ishlarining  27,8  foizi 
to ‘g ‘ri  keladi.
Iqtisodiy  rayonda  0 ‘zbekistoning  yirik  sanoat  korxonalari. 
joylashgan  b o ‘lib,  bu lardan  « B E K T E M IR   S P IR T   E K S P Y E - 
R IM E N T A L   Z A V O D I  XJ»  etil  spirti,  oziq-ovqat  spirti  ishlab 
chiqarishga  ixtisoslashgan  b o ‘lsa,  «C O C A -C O L A   IS H IM L IG I 
U Z B E K IS T O N ,  L T D   QK»  alkogolsiz  ichim hklar,  «Q U Y U V - 
M E X A N IK A   Z A V O D I  SHK »  te m ir  y o ‘l  vagonlariga  ehtiyot 
qism lar,  tem ir  y o 6l  yuk  vagonlarini  ta ’m irlash,  «D O Y C H E  
K A B EL  A G   T A S H K E H T   QK»  elektr  asboblariga  kom plekt 
u ch u n   provod  va  shnurlar,  sh ahar  telefon  aloqa  kabeli, 
ulangan  izoliyasiyasiz  o*tkazgichlar,  «T T Z -M etall  QK»  trak- 
torlarni  ta ’m irlash  u ch u n   ehtiyot  qism lar,  trak to r  pritseplari, 
trak to r  pritseplari  u ch u n   detallar,  «U Z   CLAAS  A G R O   ХК» 
traktorlar,  d o n   yig‘adigan  m ashinalar,  yig‘ib  presslagich, 
« T O S H K E N T   T R A K T O R   ZA V O D I  XJ»  avtom obil  tashish
180

---

u ch u n   yarim   pritseplar,  trak to rlam i  t a ’m irlash  u ch u n   ehtiyot 
qism lar, 
trak to rlar 
k on teynerlar 
tashish 
u ch u n  
yarim  
pritseplar,  ekskavatorlar,  trak to r  pritseplari,  «U Z K A B E L   QK» 
la k -b o ‘yoq  m ahsulotlari,  o ‘ram a  p rovodlar  va  yem alprovodlar, 
m ebel,  k arto n  qutilar  ishlab  chiqaradi.  B u nd an   tashqari, 
«O lm aliq  Т М К »  O AJ  (m is  m ahsu lo ti  sink  m ahsuloti), 
«T ransform ator», 
«C hirchiqishm ash», 
«O hangaronsem ent», 
«Bekobodsem ent», 
«Angren 
k o ‘m ir 
koni» 
va 
« 0 ‘zm etkom binat» 
birlashm alari 
iqtisodiy 
rayon 
sanoati 
rivojlanishiga  m unosib  hissa  q o £shishm oqda.
Iqtisodiy  rayon  m ashinasozligida  qishloq  x o ‘jaligi  m aslii- 
nalari,  xususan,  paxtachilik  m ajm ui  bilan  b o g liq   trak to rlar  va 
un ing  ehtiyot  qism larini  ishlab  chiqarish  m u h im   o ‘rin   tutadi. 
Shuningdek, 
k o ‘plab 
elektrotexnika, 
kim yo 
m ahsulotlari 
tayyorlanishida  yuqorida  nom lari  keltirilgan  korxonalarning 
m unosib  hissasi  bor.  Iqtisodiy  rayon  xo‘jaligida  sanoat  bilan 
birga  qishloq  x o ‘jaligi  h am   alohida  aham iyatga  ega.  Q ishloq 
x o ‘jaligi  yalpi  m ahsulotiga  k o ‘ra  iqtisodiy  rayon  respublikada 
yetakchi  hisoblanadi.  Q ishloq  x o ‘jaligida  donli  ekinlar,  paxta, 
kartoshka,  m eva,  sabzavot  va  poliz  ekinlarining  k o ‘plab 
ekilishi 
bois 
h am  
hudu d 
yalpi 
m ahsulotida 
qishloq 
x o ‘jaligining  ulushi  25  foizni  tashkil  etadi.  Iqtisodiy  rayonning 
shim oliy-sharqiy  qism lari  chorvachilik  u ch u n   qulay  b o ‘lsa, 
to g ‘ 
oldi 
yerlari 
lalm ikor 
dehq onchilik 
qilish 
u ch u n  
O h ang aron   va  C h irch iq   daryolarining  vodiylari  sug‘orm a 
dehqonchilik  u c h u n   yetarli  shart-sh aro itg a  ega.
T ransport  tarm o qlarinin g  barcha  tu ri  yaxshi  rivojlangan, 
m in taq a  respublikada  m u h im   tran sp o rt  tuguni  vazifasini  h am  
o ‘taydi.  C h u n k i,  u  yaqin  va  u zo q  xorij  m am lakatlarini  o ‘zaro 
bog‘lovchi  te m ir  va  avtom obil  y o ‘llari  m arkazida  joylashgan. 
Iqtisodiy  rayon  taraqqiyotida  respublika  poytaxti  T oshkent 
shahrining  aloh ida  o ‘m i  bor.
T oshk ent  shahri  iqtisodiy  rayonning  shim oli-sharqiy 
qism ida,  C h irch iq   daryosi  vodiysida,  dengiz  sath id an   440-480 
m e tr  balanlikda  joylashgan  b o ‘lib,  aholisi  2012  yil  1  yanvar 
m a ’lum otiga  k o ‘ra,  2  310,4  m ing  kishiga  etdi.  T oshkent 
shahrida  iqtisodiy  rayon  aholisining  46,4  foizi,  respublika 
aholisining  7,8  foizi  istiqom at  qiladi.  M a ’m u riy-hu du diy
181

---

jih a td a n   11  ta  tum anga  b o ‘linadi.  S hahar  iqtisodiy  rayonda 
sanoat,  fan  va  m adaniyat  m arkazi,  yirik  qurilish  bazasi,  zich  
transport  tuguni  va  tarm og h  shakllangan  h am d a  taraqqiy 
etganligi  bilan   m unosib  o ‘rin   egallab  kelm oqda.