Toshkent moliya instituti zulxumor toirovna abdalova zulxumor nazarovna tojiyeva



Download 6,69 Mb.
Pdf ko'rish
bet101/118
Sana18.01.2022
Hajmi6,69 Mb.
#387097
1   ...   97   98   99   100   101   102   103   104   ...   118
Bog'liq
Иқтисодий география.Абдалова З

M irzacho‘l  iqtisodiy  rayoni 
-  o ‘z  tarkibiga  Jizzax  va 
Sirdaryo  viloyatlarini  oladi.  U n ing   m aydoni  25,5  m ing  km 2 
b o ‘lib,  Respublika  hu dudining  5,6  foizini  tashkil  qiladi. 
M aydonining  kattaligi  jih atid an   Jan ub iy   m in taq ad an   keyin 
to ‘rtin ch i  o ‘rinda  turadi.
Y angi  y erlam i  o ‘zlashtirish,  m in taq an i  ijtim oiy—iqtisodiy 
rivojlantirish  m aqsadida 
vujudga 
kelgan  iqtisodiy  rayon 
Respublika  m arkazida  joylashgan  b o ‘lib,  g‘arbiy  qism i  S am ar­
qand, 
N avoiy 
viloyatlari, 
ja n u b i 
q o ‘shni 
Tojikiston 
Respublikasi,  sharq  to m o n d an   T oshkent  viloyati,  shim olda 
Q ozog‘isto n  Respublikasi  bilan  q o ‘shniligi  iqtisodiy  jih a td a n  
h ar  to m on lam a  qulaydir.  M irzac h o ‘1  iqtisodiy  m intaqasining 
rivojlangan  iqtisodiy  rayonlar  oralig‘ida  joylashuvi  m am lakat 
hududiy  m eh n at  taqsim otida  turli  ham korlik  aloqalarini 
o ‘m atishga  im ko n beradi.
Iqtisodiy  rayonda  tekislik,  tog1  yonbag'ri  va  tog'li  yerlarning 
q o ‘shilib  ketganligi,  tabiiy  sharoitning  xilma—xilligi  turli  xil 
x o ‘jalik  tarm oqlarini  rivojlantirishga  sharoit  yaratgan.  Jum ladan, 
Jizzax  viloyatining  Baxmal,  G ‘allaorol  tum anlari  Turkiston, 
M olguzar,  G ‘ubdin,  Q o‘ytosh  va  Q aroqchi  to g‘lari  botig‘ida 
joylashgan  b o ‘lsa,  Sirdaryo  viloyatining  aksariyat  hududi  tekislik 
m intaqasiga 
to 'g 'ri 
keladi. 
M intaqaning 
taraqqiy 
etgan 
T oshkent  va  Sam arqand  viloyatlari  o ‘rtasida  o ‘m ashganligi 
uning  iq tiso d iy -ijtim o iy   rivojlanishiga  h ar  to m o n lam a  k o ‘m ak 
berib  kelm oqda.  Ayni  vaqtda,  ja n u b i-s h a rq d a   Tojikiston,
186


sh im oldan  Q ozog‘isto n  Respublikasi  b ilan  q o ‘shnichiligi  uning 
geosiyosiy  m avqeini  h a m   belgilab  beradi.  Rayonning  iqtisodiy 
geografik  о ‘m i  turli  iqtisodiy  aloqalar  qilish  u ch u n   h am   qulay. 
Bu  borada,  respublikaning  taraqqiy  etgan  viloyat  va  shaharlarini, 
qolaversa,  q o ‘shni  respublikalar  bilan  bog‘lovchi  tem ir  yo‘l, 
avtom obil,  quvur yo‘llarining  o ‘tganligi  ham da  shu  yofilar  orqali 
xom ashyo,  turli  xil  m ahsulotlar  ayirboshlashdagi  xizmatini 
k o ‘rsatib  ofiish  lozim.
M am lakat  m ehnat  taqsim otida  iqtisodiy  rayon  ko‘p  issiq va 
uzoq  vegetatsiya  davrini  talab  etuvchi  ekinlam i  (paxta,  pilla, 
g‘alla,  poliz)  yetishtirishga  ham da  bog‘dorchilik,  chorvachilik, 
uzum chilik,  sanoatda  elektroenergetika,  qurilish  materiallari, 
yengil.  o z iq -o v q a t  tarm oqlariga  ixtisoslashganligi  bilan  ko‘zga 
tashlanadi. 
Oxirgi 
yillarda 
bu 
yerda 
tog‘—kon, 
kimyo, 
to ‘qim achilik  sanoatlari  h am   rivojlanib  borm oqda.
Jizzax  viloyati  q o ‘shni  Sirdaryodan  farq  qilib  turli  foydali 
qazilm alarga  boyligi  bilan  ajralib  turadi.  Baxmal,  Z om in, 
G ‘allaorol,  Jizzax,  F orish,  Z arb d o r  tum an larid a  m ineral 
xom ashyo  zaxiralari:  oltin,  kum ush,  volfram ,  q o ‘rg‘oshin,  rux, 
m olibden,  m arm ar,  volostanit,  ohak,  granit,  k o ru nd   m avjud. 
q o ‘ytoshning  volfram ,  M aijonbuloqning  oltin,  U chquloclm ing 
q o ‘rg‘o sh in -ru x  
konlari 
iqtisodiy  jih a td a n  
aham iyatlidir. 
A m m o  aniqlangan  qazilm a  k o n lard an   foydalanish,  ishlab 
chiqarishga  keng  jalb  etish  ho zircha  sust  darajada.  B inobarin, 
ushbu  boyliklam i  o ‘zlashtirish  yuqori  texnologiyaga  asoslangan 
turli  shaklli  korxonalam i  qurishni  zaru r  qilib  q o ‘yadi.
A holisi  2012-yil  1-yanvar  m a'lu m o tig a  k o ‘ra,  1925,1 
m ing  kishiga  yetdi,  sh u n d an   Jizzax  viloyatiniki  1186,1  ming 
kishi,  Sirdaryoniki  esa  739,3  m ing  kishini  tashkil  etadi. 
A holisining  zichligi  iqtisodiy  rayon  b o ‘yicha  kv.km   joyga 
o ‘rtacha  75,5  kishidan  to ‘g‘ri  kelm oqda.  A holisi  joylashuvida 
asosan 
Sirdaryo 
viloyati 
aholisi 
tigfiz  joylashuvi 
bilan 
tavsifianadi, 
o ‘rtach a 
171 
kishidan, 
Jizzaxda 
zichlik 
k o ‘rsatkichi  53,6  kishiga  teng.  Togfii  va  to g‘  oldi  h ud u d larid an  
iborat  tu m an lar  aholisi  siyrak,  aksincha,  tekislik  qism ida  uning 
zich  joylashganini  k o ‘rish  m um kin.
S anoati 
turli 
tarm oqlarga 
ixtisoslashganligi 
bilan 
respublikada  k o ‘zga  tashlanadi.  A yniqsa,  iqtisodiy  rayonda
187


akkum ulyatorlar,  m ebel,  plastm assa  buyum lar,  ipak  gazlam a, 
trikotaj  k iy im -k ech a k lar,  te m ir—b eto n   buyum lar,  turli  xil 
qurilish 
m ateriallari, 
paxta 
m oyi, 
u n , 
kiyim —kechak, 
o z iq -o v q a t  m ahsulotlarini  ishlab  chiqarishga  ixtisoslashgan 
q ato r  korxonalar  faoliyat  k o ‘rsatm oqda.
Y oqilg‘i-energetika  m ajm uida  yoqilgh  resurslari  boshqa 
iqtisodiy 
rayonlardan, 
aniq rog ‘i 
S h o ‘rta n  
gaz 
konidan 
keltiriladi.  R espublikam izdagi  eng  yirik  Sirdaryo  lE S ining  
qurilishi  m unosabati  bilan  bu  yerda  S h irin   shahri  barpo  bo'ldi. 
lE S n in g   qurilishi  qishloq  x o ‘jaligi  bilan  bir  v aqtda  sanoatning 
rivojlanishiga  h am   ijobiy  ta ’sir  etdi.  Asosiy  san oat  m ahsulot 
hajm ida  elektr  energetika  tarm og hn in g  ulushi  66,6  foizga 
tengdir.  S anoatning  bu  tarm og h  Jizzax  viloyatida  Sirdaryo 
viloyatidan  farq  qilgan  holda,  u m u m an   rivojlanm agan,  kerakli 
m ahsulot 
va 
xom ashyo 
asosan 
b oshqa 
m intaq alardan 
keltiriladi.
T og‘-k o n  
sano atida 
rangli 
m etallar, 
shu  ju m lad an  
Q o‘yto shd an   1937-yildan  beri  volfram —m olibden  m d a lam i, 
M arjonbuloq  kon laridan   o ltin   (1980-yil)  va  q o ‘ytoshda  volos­
tan it,  m arm ar,  granit,  ohak,  F orish  tum anidagi  q o ‘rg‘oshin, 
rux  qazib  olinadigan  U ch q u lo ch ,  B anoz  konlari  m avjud.
K im yo 
va 
m ashinasozlik 
sohasida 
irrigatsiya 
va 
m elioratsiya  m aqsadlarida  ishlatiladigan  (Jizzax  plastm assa 
quvurlar  zavodi)  polietilen  plyonkalar,  q uvur  va  term op lastd an  
ishlangan  quvur  qism lari  ishlab  chiqarish  y o ‘lga  qo'yilgan. 
«Jizzax  akkum ulyator  zavodi»  o ch iq   turdagi  aksionerlik 
jam iyati  akkum ulyator  ishqori  chiqaradi.
Sirdaryo  viloyatida  asosiy  sano at  ishlab  chiqarish  so‘nggi 
4 0 - 5 0   yil  davom ida  shakllangan.  5 0 -y illa rd a   M irzac h o ‘lni 
m ajm uali 
o ‘zlashtirish 
m aqsadida 
u ning 
qurilish 
bazasi 
yaratildi  va  paxta  tozalash  sanoati,  o z iq -o v q a t  h am d a  elektr 
energetika 
rivojlanib 
bordi. 
Viloyat 
sanoatining 
hozirgi 
kundagi  ahvoli  b irm u n ch a  past  b o ‘lib,  u  bu  jih a td a n   faqatgina 
Jizzax  viloyatidan  old in da  turadi,  xolos.  Yengil  sanoat  asosan 
viloyat 
paxta 
xom ashyosiga 
tayangan 
h olda 
rivojlanib 
kelm oqda. 
D ehq on ob od , 
Boyovut, 
D ashtob od , 
U ch tep a, 
D o ‘stlik, 
Z arbdor, 
Z afarobod, 
M irzaobod, 
F arg ‘o n a  va 
G uliston  paxta  tozalash  zavodlari  sh ular  jum lasiga  kiradi.
188


M azk ur  zavodlar  iqtisodiy  rayondagi  yetishtirilgan  paxtani 
to ‘la  qayta  ishlash  q u w atig a  egadir.  O z iq -o v q a t  sanoatining 
korxonalari  deyarli  b arch a  sh ah ar  va  tu m an lard a  mavjud 
b o ‘lib,  bunga  Sirdaryo,  G u listo n  sut  zavodlari,  «Jizzax- 
donm ahsulotlari»  u n ,  om ixta  yem ,  n o n   va  n o n   m ahsulotlari, 
qandolat,  m ak aron   m ahsulotlari  ishlab  chiqaradigan  va  q ator 
yog‘-pishloq  zavodi,  yog‘-ekstraksiya,  q andolat  fabrikasi  va 
boshqalarni  kiritish  m um kin.
Yuoridagi  tarm oqlardan  tashqari  m ashinasozlik  va  m etallni 
qayta  ishlash  tarm og‘i  ham   shakllanm oqda.  Asosan  T oshkent 
qishloq  xo‘jaligi  mashinasozligi  zavodining  Sirdaryo  filiali, 
G uliston  ta ’m irlash 
— 
texnika 
zavodlari, 
refrijerator  — 
vagonlam i  ta ’mirlash  zavodlari  shular  jum lasidandir.  Yangier 
qurilish  materiallari  va  konstruksiyalari  kom binati  tarkibida 
tem ir-beton  m ahsulotlari,  tem ir—  beton  quvurlari  zavodlari  va 
sexlari  mavjud.  Sirdaryoda  ham   te m ir-b e to n   m ahsulotlari  ishlab 
chiqariladi,  bu  yerda  uysozlik kom binati  barpo  etilgan.
Sirdaryo  viloyatida  qazilm a  boyliklar,  yetarlicha  ishchi 
kuchi 
bo'lm aganligi 
bois 
og‘ir 
sano at 
tarm oqlari 
sust 
rivojlangan,  am m o   kelajakda  to ‘qim achilik,  m ashinasozlik, 
farm atsevtika  va  qurilish  sanoatini  rivojlantirish  u c h u n   qulay 
im koniyatlar  bor.
Q ishloq  x o ‘jaligida  tog ‘,  to g‘  oldi  va  ad ir  zonalarida 
lalm ikor  d ehqonchilik  (bug‘doy,  n o ‘xat,  poliz  ekinlari,  bog‘- 
dorchilik)  va  obikor  d ehqo nch ilik   qilinadi.  Q ishloq  x o ‘jaligi 
tarm o q larid an   chorvachilik,  y a’n i  q o ‘ychilik  va  p arrandachilik 
y o ‘lga  q o ‘yilgan.  Iqtisodiy  rayonning  Baxm al,  Z o m in ,  F orish 
va  G ‘allaorol  tum anlaridagi  chorvachilik  tarm og h  sut—g o ‘sht 
va  g o ‘sht  yetishtirishga  ixtisoslashgan  b o ‘lsa,  Jizzax,  G ‘allaorol 
ham d a  Z afarobod  tum anlari  sanoatlashgan  parrandachilikka, 
p arran d a  g o ‘shti  va  tuxum   yetishtirishga  m o ‘ljallangan.
H ozirgi  vaqtda  viloyatda  qishloq  x o ‘jaligi  m ahsulotlarini 
qayta  ishlash,  b o zo r  infrastrukturasini  barpo  etish,  aholining 
ishsiz  qolgan  qatlam ini  ish  bilan  ta ’m inlash,  o z iq -o v q a t, 
qurilish, 
yengil 
san oat 
tarm oqlarida 
kichik 
va 
o ‘rta 
tadbirkorlikni  rivojlantirish  m u h im   aham iyat  kasb  etadi. 
D eh qo nchilikn in g  yetakchi  tarm o g h —paxtachilik  b o ‘lsada, 
keyingi  yillarda  un ing  ekin  m aydonlari  anchaga  qisqardi.
189


H ozirgi  vaqtda  Sirdaryo  viloyati  b arch a  ek in   m aydonlarining 
53,1  foiziga  paxta  ekilm oqda.  Poliz  va  sabzavot  m ahsulotlarini 
yetishtirish  h am   m u h im   qishloq  x o ‘jaligi  tarm o q lari  b o ‘lib, 
viloyat 
bu 
jih a td a n  
m in taq alar 
ichida 
yetakchilardan 
hisoblanadi.
Iqtisodiy  rayonda  transportning  b a ’zi  turlari,  y a’ni  tem ir 
yo‘l,  avtom obil,  havo  transport!  m avjud.  A m m o  asosiy 
tran spo rt  tu ri  avtom obil  b o ‘lib,  u  b arch a  rayonlarni  b ir  -   biri 
bilan  bog‘laydi.  R espublikaning  boshqa  viloyatlari  b ilan  aloqa 
qilishda  ushbu  rayon  hud u d in i  kesib  o ‘tgan  K atta  0 ‘zbek 
traktining  aham iyati  katta.  M intaq a  h u d u d id an   T o shk en t- 
Sam arqand  shaharlarini  bog‘laydigan  te m ir  y o ‘llar  (217  km ) 
o ‘tgan.  U shbu  transp ort  turi  m azku r  rayon  ijtim oiy—iqtisodiy 
rivojlanishida  m u h im   o ‘rin   tutadi.  B un dan   tashqari,  m am lakat 
aham iyatiga 
ega 
b o ‘lgan 
gaz 
quvurlari, 
elek tr 
uzatish 
shoxobchalari  (Sirdaryo  lE S d a n )  ning  o ‘tganligi  h u d u d   iqtiso- 
diyotini  rivojlantirishda  alohida  aham iyat  kasb  etadi.  Iqtisodiy 
rayonning 
ijtim o iy -iq tiso d iy  
rivojlanishida, 
in frastm k tura 
aloqalarini 
yaxshilashda 
transp ortn in g 
b arch a 
turiarini 
im koniyat  darajasida  y o ‘lga  q o ‘yish  m aqsadga  m uvofiqdir.
M in taq ad an  
T o shkentni, 
m am lakatim iz 
ja n u b iy  
va 
m arkaziy  rayonlarini  F arg‘ona  vodiysi  bilan  bo g ‘laydigan 
T o shk en t-S ird ary o -G u listo n -X o v o s-F arg ‘o n a  
vodiysi,
T oshken t-S ird aryo -Jizzax-S am arq and -Q arsh i-T erm iz 
tem ir 
yo‘llari  o ‘tadi.  B u nd an   tashqari,  m intaqada  ichki  aloqalarini 
ta ’m inlashga 
xizm at 
qiluvchi 
tran spo rt 
tizim i 
h am  
rivojlanm oqda. 
Bu 
o ‘rin d a 
S ird ary o -G ag arin -D o ‘stlik- 
Paxtakor-Jizzax  te m ir  yo‘li  h am da  viloyatlarni  T oshkent  bilan 
b o g ‘lovchi 
te m ir 
yo‘lning 
elektrlashtirilganligi 
katta 
aham iyatga  ega.

Download 6,69 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   97   98   99   100   101   102   103   104   ...   118




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish