Toshkent moliya instituti "tasdiqlayman"

Reja:
 
1.  Iqtisodiy matnga fakt to‘plash. 
2.  Ixtisoslikka oid matnga termin tanlash. 
3.  Matnni tahrir qilish. 
4.  Ko‘chirmachilikning salbiy oqibatlari. 
   
1-reja      ► 
Fakt- mavzu uchun 
zarur bo`lgan manba. 
Faktlar doimo biror 
haqiqatni isbotlashga 
xizmat qiladi. Faktlar 
ichidan eng zaruriysini 
ajratib olish kerak. 
 
Asosiy faktik 
materialga daxldor 
bo‘lgan 
qo‘shimcha, 
yordamchi faktlarni 
to‘plash ham 
yangiliklar yozish 
jarayonigacha 
bo‘lgan muhim 
bosqichni tashkil 
etadi.
 

---

48 
 
Yangi  fakt  hodisani  yoritishda  quyidagilarga 
e’tibor  qilinadi:  Fakt  jamlashda,  avvalo,  voqeaning 
o`ziga  tegishli    bo`lgan    dalillarga  tayaniladi.  So`ng  
o`sha voqeani  ko`rgan,bilgan  yoki  eshitganlarning  
fikrlariga 
tayaniladi. 
Birinchidan, 
qalamga 
olinayotgan  faktning  muhim  va  dolzarbligini 
belgilash  maqsadida  uni  shunga  o‘xshash 
faktlar  orasidagi  o‘rnini  aniqlash    lozim. 
Ikkinchidan, 
unga 
beriladigan 
iqtisodiy, 
geografik 
va 
tarixiy 
ta’rif  ham  faktning 
mohiyatini  atroflicha,  to‘laroq  ochishga  xizmat 
qiladi.  Uchinchidan,  o‘zaro  taqqoslash  maqsadida 
statistik  jihatdan  raqamlar  ko‘rsatkichi  bilan  izoh 
berilishi  ham  maqsadga  muvofiq  bo‘ladi. 
To‘rtinchidan, ana shu faktga daxldor bo‘lgan soha 
mutaxassislarining  fikrini  keltirish  orqali  o‘z 
munosabatini bildirishi ham ayni muddaodir. 
Matn tuzuvchi ushbu ikki manbaga tayanishi zarur: 
 To‘plangan  barcha  faktlar  yangilik  sifatida 
qog‘ozga  tushmasligi  mumkin.  To‘plangan 
faktlarning  ahamiyatlisini  ajratib  olish  lozim.  
Matn  tuzuvchi  mavzu  mohiyatiga  mos  holda 
faktlarni  yig‘adi,  saralaydi,  tanlaydi,  ajratadi, 
umumlashtiradi, belgilaydi. 
Matnshunoslikka oid  adabiyotlarda  qayd etilishicha,  har  qanday  matn, u 
ilmiymi,  rasmiymi,  badiiymi  –  bundan  qat’iу  nazar,  mantiq  qoidalariga  asosan 
shakllanishi  lozim.  Izchillik  ana  shu  qoidaning  birinchi  talabidir.  Matnda  har  bir 
so‘z,  har  bir  gap  va  abzatslar  o‘rtasida  mantiqiy  bog‘lanish  va  izchillik  bo‘lishi 
lozim. Agar shunday bo‘lmasa, matnni tushunish qiyin bo‘ladi. 
To‘plashda amal 
qilinishi zarur bo‘lgan 
holatlar faktik 
materiallar bilan 
bog‘liq. Raqamlar, turli 
nomlar, iqtiboslar, 
geografik atamalar 
aniqlik bilan qayd 
etilishi zarur.
 
1.
 
Hukumat qarorlari. 
Chunki bunda barcha 
yo‘nalishlar, 
tendensiyalar, iqtisod,     
fan,     texnika,     
madaniyat     bo‘yicha     
rejalar     barcha-
barchaga belgilangan 
bo‘ladi
.
 
2. Qaysi soha, qaysi 
yo‘nalish bo‘yicha 
matn tayyorlash zarur 
bo‘lsa,  shu soha 
vakillari, 
mutaxassislari bilan 
suhbatlashish,
 
sohaga 
doir adabiyotlar bilan 
tanishib chiqish.
 
 

---

49 
 
Qo‘shma  gap  tarkibidagi  sodda  gaplar 
mazmunan  bir-biriga  zid  bo‘lsa  ham,  ular  o‘rtasida 
mantiqiy 
uzilish 
yo‘q. 
Chunki 
bozorda 
mahsulotlarning  ko‘pligi  ularning  arzonlashishga 
sabab  bo‘lsa-da,  ammo  mahsulotning  xorijdan 
keltirilganligi,  sifati,  foyda  va  xaridorlarning  talabi 
ularning arzonlashishiga asos bo‘la olmaydi.  
Tavsifiy  matnlarda  shaxs,  narsa,  voqea-
hodisaning  muhim  belgilari  aniq  ma’lumotlar, 
sifatlovchi 
ifodalar 
orqali 
bayon 
qilinadi
.
 
Tavsiflashda  shaxs  yoki  narsa-voqeani  xolisona 
baholash  muhim  hisoblanadi.  Bunday  matnlar  tilida 
xarakter-xususiyatni  ifodalovchi  sifatlar,  belgining 
ortiqlik  darajasini  ifodalovchi  leksik-grammatik 
vositalar, yasama sifatlar faol ishlatiladi.  
Shuningdek,  shaxs  harakat-holatining  belgisini  ifodalovchi  ravishlardan 
o‘rinli  foydalanish  talab  qilinadi.  Shunga  ko‘ra,  tavsifiy  matn  yaratish  zaruriy  til 
vositalarni  to‘g‘ri  tanlash  va  qo‘llashni,  sifat  va  ravish  yasalishi  me’yorlarini, 
bunday so‘zlardagi belgi ifodasining darajalashini puxta bilishni taqozo etadi.