Toshkent moliya instituti "tasdiqlayman"

       5-reja ►    
 
Muloqot jarayonida 
ilgʻor tajribalarga 
tayanish, muloqot 
jarayonida turli 
usullardan, 
koʻrgazmali 
qurollardan, slayd va 
multimedialardan, 
elektron  
qoʻllanmalardan 
foydalanish mumkin. 
Bu davr talabi, 
muloqot jarayonidagi 
to‘gʻri va samarali 
yoʻl. 

---

179 
 
qisqa,  yoqimli-yoqimsiz  kabi  xususiyatlarga  ega    boʻladi.  Ovozning  ana  shu 
xususiyatlari ma’ruza o‘qishga ta’sir qiladi.  
Shundagina  tinglovchining  nafaqat  qulogʻini,  balki  qalbini  ham  zabt  eta 
oladigan  namunali nutq  shakllanadi.  
Pedagog muloqot qilish san’atiga ega boʻlishi lozim, kerakli muomala ohangi 
va  munosabat  usulini  tanlashni  bilishi  kerak,  boshqacha  aytganda,  oʻquvchilarga 
individual  yondashishni  bilishi  lozim.  Oʻquvchilar  bilan  sun’iy  pand-nasihatli, 
oshna-ogʻaynilik  ohangida  gaplashish  mumkin  emas.  Pedagog  doim  bolalarning 
katta  guruhi  va  ular  bajarayotgan  koʻp  jarayonlar  bilan  ish  olib  boradi,  ularning 
barchasi  oʻqituvchi  nazaridan  chiqib  ketmasligi  kerak.  Pedagog  uchun  yana  bir 
muhim narsa bu oʻquvchining tashqi koʻrinishidan uning ruhiy holatini aniqlash. 
Pedagogik  munosabat  –  pedagogning  oʻquvchilar  bilan  tarbiya  maqsadida 
aloqa oʻrnatishidir. Pedagogik munosabatda gapirish madaniyatiga (talaffuz tarzi, 
nutq  ohangi,  orfoepiya)  to‘gʻri  nafas  olishga,  ovozni  qoʻya  bilishga  oʻrganish 
muhim  ahamiyatga  ega.  Ogʻzaki  nutq  mahoratini  mukamalligi  oʻqituvchining 
kasbida  koʻp  gapirishi  bilan  emas,  balki  ma’noli  soʽz  orqali  ta’sir  uslublarini 
qoʻllash  orqali  belgilanadi.  Pedagog  oʻz  ovozini,  yuzini  boshqarishga,  pauza 
tutishga,  gavdani,  imo-ishorani,  mimikani  tutishga  oʻrganishi  kerak.  Pedagogik 
munosabat  muammolariga  amerikalik  pedagoglar  katta  e’tibor  beradi.  J.Brofi  va 
T.Guddning  «Oʻqituvchi  va  oʻquvchi  munosabatlari»  kitobida  oʻqituvchining 
oʻquvchilarni  ajratib  munosabat  qilishga  asoslangan  «subyektiv»  munosabatlar 
xususiyatlari tahlil qilinadi. Masalan, shu narsa aniqlanganki, pedagoglar koʻproq 
yoqimtoy  oʻquvchilarga  yaxshi  munosabatda  boʻlar  ekan.  Ular  uchun  beparvo 
oʻquvchilar  e’tibordan  chetda  qolib,  aql-zakovatli,  intizomli,  harakatchan 
oʻquvchilarga  nisbatan  yaxshiroq  muomalada  boʻlishadi.  Sust,  erksiz,  lapashang 
oʻquvchilar  ikkinchi  oʻrinda  qolib,  mustaqil,  faol,  oʽziga  ishongaoʻquvchilarni 
yoqtirmas ekan.  
Pedagogik munosabat usullariga ko`ra oʻqituvchilarning uch xil turini ajratsa 
boʻlar ekan: 
 

---

180 
 
 
Birinchi tur oʻqituvchi munosabatni qurishda tashabbuskor, oʻquvchilar bilan 
boʻladigan  muloqotlarni  individual  tarzda    oʽrgatadi,  qoʻyadigan  vazifalari 
tajribaga munosib oʽzgarib boradi. U nima kerakligini biladi va uning muomalasi 
maqsadga erishishga yordam berishini tushunadi. 
Ikkinchi  tur  oʻqituvchi  vazifalar  qoʻyishda  egiluvchan,  ammo  dildan 
bo‘shroq.  U  oʽzi  emas,  balki  oʻquvchilar  bilan  boʻladigan  munosabatga  amrini 
oʻtkazadi, maqsadlari aniq emas va fe’l-atvori yaqqol munofiqona.