|
5-reja ►
166
ma’lum maqsadga erishish, o‘z xohish-istaklarini roʻyobga chiqarishga intiladi.
Albatta, nutq so‘zlar ekan u, avvalo, oʻquvchi talabalarga u yoki bu bilimni, ya’ni
axborotni berishga intiladi. Lekin, ma’lumki, har qanday nutqiy muloqot u yoki bu
ma’noda axborotni uzatish bilan bogʻliq. Oʻqituvchi ma’ruza o‘qishdan koʻzlagan
maqsadining oʽziga xosligi nimada? Oʻzida bor bilimlar bilan o‘rtoqlashish
istagining paydo boʻlishiga nima turtki beradi? Umumiy tarzda ularni quyidagicha
belgilash mumkin: avvalo, oʽzgalardan o‘z hamfikrlarini tayyorlash. Intellektual
hamfikrlar talabalar auditoriyasida yoki olaylik, ilmiy anjumanlarda shakllanadi va
professor bu joylarda ma’ruza o‘qib ma’lum masala yuzasidan o‘z nuqtai nazarini
bayon etar ekan, talabalar yoki hamkasblarni oʽz fikrlariga sherik qilishga intiladi.
Bundan tashqari, oʻqituvchi-olim kasbining asosini aqliy, jumladan, ilmiy faoliyat
tashkil etadi. Ya’ni professor, avvalo, tadqiqotchi, pedagogik faoliyat esa uning
ilmiy
faoliyatining oʽziga xos davomidir. Aqliy faoliyat bilan doim mashgʻul
boʻlgan kishi esa doimo intellektual qoniqmaslik holatida boʻladi Bu tabiiy xol,
zero, inson fikrlarining to‘gʻri ekanligidan shubhalangan taqdirdagina fikrlaydi.
Oʻz fikr va gʻoyalarini so‘nggi haqiqat deya
qabul qilgan va shubhadan toʻxtagan kishi
fikrlashdan xam toʻxtaydi. Shuning uchun kasbi
fikrlash
boʻlgan
oʻqituvchi
uchun
qadim
faylasuflardan birining: "Men shubhalanayapman,
demak, men yashayapman", - degan soʽzlari o‘ziga
xos aqida vazifasini o‘taydi.
Kasbiy nutq maqsad yo‘nalishlari xususida gap
borar ekan, uning yana bir muhim jihati e’tiborga
loyiq.
Ma’lumki, nutq orqali inson oʽzi uchun zarur boʻlgan obroʻ-e’tibor qozonadi,
ijtimoiy mavqeini oshiradi. "Odamning qimmati - soʽzida", deya bejiz aytmagan
xalqimiz. "...Biz odatda e’tibor qilmagan kishi suxango‘yligi bilan bizni rom etishi
mumkin. Aql jismga jon ato etishi bilan barcha, muayyan ma’noda uni yangilaydi
ham; bir-birini quvib, almashib kelayotgan tuygʻu va fikrlar yuzni jonlantiradi va
Soʽzning ikki yuzi
bordur. Biri xo‘b va
biri zisht. Har soʽzni
xaloyiqqa zohir
qilsang, yaxshi yuz bila
zohir qil, toki maqbul
boʻlsin va xaloyiq
sening soʽz bila baland
martabaga egaligʻingni
bilsunlar".
167
unga u yoki bu ifoda beradi; aqlli nutq odamga diqqatni uzoq vaqt bogʻlab
qoʻyadi". (Jan Jak Russo).
Rahbar (siyosiy arbob, muassasa yoki korxona rahbari vash.k.) xalq, omma,
jamoa diqqat markazida boʻlib, shu makonda hurmat qozonib yetakchilikka
erishadi. Rahbarlikni sharaf bilan ado etmoq uchun, kishi oʽzi rahbarlik qiladigan
sohani bilishigina emas, balki yana bir qator sifat va fazilatlarga ega boʻlmogʻi
kerak. Ular ichida avvalo til va nutq imkoniyatlarini ishga sola bilishni ajratib
koʻrsatish darkor.
Demokratik
islohotlar
yoʻlidan
borayotgan
Oʻzbekistonda shaxs, shaxs tafakkuri jamiyatning asosiy
jihatiga aylanib bormoqda. Qurilajak jamiyatning bu
xususiyatlari rahbar ongida ham oʽz aksini topmogʻi
lozim. Zamonaviy rahbar qolip vazifasini o‘taydigan
namuna emas, balki oʽzgalar tushunishga intilgan shaxs
sifatida namoyon boʻladi. Nafaqat uning oʽzi, balki u
muloqotga kirishgan odamlarning har biri ham betakror individuallikka, o‘z so‘zi
va fikriga ega boʻlgan shaxslardir.
Bunday sharoitda avtoritarlik emas, Shaxsiy hurmat-e’tiborgina ish berishi
mumkin.
Rahbar ommaga, jamoaga o‘z fikr-lari, nuqtai nazarini yetkazishga harakat
qilar ekan, muhim sinovdan o‘tadi, zero, rahbar hukmu qarori o‘zgalarning
taqdiriga ta’sir oʻtkazadi. Shu ma’noda omma (jamoa) muayyan ma’noda
rahbarning muxolifi hamdir. Odamlar rahbarning yoʻl qoʻygan xatosiga, noto‘gʻri
soʽziga darhol munosabat bildiradilar.
Nutqda xato qilmaslikning choralaridan biri chin soʽzni aytish. Shunda
soʽz tinglovchi qalbi qulfini ochuvchi kalitga aylanadi, odamlarni inontiradi, zero,
"Tiling bila ko‘nglungni bir tut, ko‘ngliyu tili bir kishi aytqan soʽzga but".
Nutqiy
muloqotga
kirishgan
kishining
maqsadlaridoirasini
umumlashgan holda quyidagilar bilan belgilish mumkin:
"Koʻngil
maxzanining qulfi
til va ul
maxzanning kalidin
soʻz bil".
168
Kasbiy-pedagogik muloqot murakkab hodisa. Shaxs kasbiy-pedagogik
muloqot qilishdan avval oʽz oldiga bir necha vazifalarni qoʻyadi. Jumladan,
maqsad qoʻyadi, muloqot qachon, qayerda, necha yoshlilar bilan oʻtkazilishini
rejalashtiradi.
Pedagogik muloqotning eng muhim bosqichi - bu modellashtirish
Do'stlaringiz bilan baham: |
