Toshkent moliya instituti "statistika" kafedrasi

Kuzatish vaqti va muddati 
- deganda statistik kuzatish qachon (qaysi 
vaqtda) va necha kunda amalga oshirilishi tushuniladi. Kuzatish vaqtini tanlash 
muhim masala. Odatda, aholi ro’yxatini o’tkazish uchun qish payti tanlanadi 
(oxirgi ya’ni, 1989 yilgi aholi ro’yxati 12-19 yanvar kunlari o’tkazilgan), chunki 
bu paytda aholini harakati eng pastdir.
 
Kritik fursat (moment) 
- bu hodisa va voqealarning ma’lum bir nuqtaga 
bo’lgan holatidir. Aholi ro’yxati o’tkazilgan 8 kun ichida qancha o’zgarishlar 
bo’ladi: bir tomondan tug’ilish, ikkinchi tomondan o’lish, ko’chib kelish va ketish. 
Shuning uchun ham, kritik payt (moment) belgilanib, faqat o’sha momentga 
bo’lgan aholi soni aniqlanadi. Shu paytga bo’lgan aholi sonini fotosuratga olinadi 
desak ham xato qilmaymiz. 1989 yilgi aholi ro’yxatida 11 yanvardan 12 yanvarga 
o’tar kechasi soat 24
00
kuzatishning kritik payti deb belgilangan edi. Bu degani, 
kechasi soat 23 dan 59 minut o’tganda o’lgan odamga va soat 00dan bir sekund 
keyin tug’ilgan bolaga ro’yxat varaqasi to’ldirilmaydi, agarda teskarisi bo’lganda 
edi ikkalasiga ham ro’yxat varaqasi to’ldirgan bo’lar edik. 
Kuzatish qaerda o’tkazilsa o’sha joy 
kuzatish joyi 
deyiladi. 
Statistik kuzatish natijalari uni o’tkazishga qanday tayyorgarlik 
ko’rilganligiga bog’liq. Tayyorgarlik ishlari statistik kuzatish o’tkazishni e’lon 
qilishdan boshlanadi. Birinchi navbatda ro’yxatni aniqlash, so’rov varaqasini 
tuzish, kuzatish o’tkazuvchilarni tanlash va tayyorlash turli-tuman yo’riqnomalarni 
tayyorlash va chop etish, shunday statistik kuzatish o’tkazishni zarurligi va 
mohiyatini xalqga ommaviy axborot vositalari orqali tushuntirish kerak. Bu 
ishlarni qanchalik yuqori darajada tashkil qilsak kuzatish natijalari shunchalik 
yuqori va ishonchli bo’ladi. 
4. Statistik kuzatish ma’lumotlarini qabul qilish va uni nazorati 
 
Har qanday statistik kuzatish o’z oldiga faqatgina haqiqatni o’zida aks 
ettiruvchi ma’lumotlarni to’plashni maqsad qilib qo’yadi. Lekin ma’lumki, real 

---

22 
hayot bilan kuzatish materiallari o’rtasida hamma vaqt farq bor. Bu farq kuzatish 
xatosi deb yuritiladi. 
Statistik kuzatish xatosi o’z navbatida: 
-qayd qilish xatosi; 
-reprezentativ (vakolatli) xatoga bo’linadi. 
Qayd qilish xatolari kuzatish jarayonida faktlarni noto’g’ri aniqlash 
oqibatida paydo bo’ladi. Ular o’z navbatida: 
-tasodifiy; 
-muntazam xatolarga bo’linadi.