Toshkent moliya instituti "statistika" kafedrasi

Kuzatish birligi 
– bu hisob asosi yoki kuzatishda qayd qilish belgisiga ega 
bo’lgan birlikdir. Kuzatish birligi bo’lib, aholi ro’yxatida har bir shaxs, korxonalar 
ro’yxatida har bir korxona hisoblanadi. 
Kuzatish birligi bilan to’plam birligini almashtirmasligimiz kerak. Ular 
ayrim vaqtda bir-biriga teng. Masalan, aholi ro’yxatida har bir shaxs, ham 
kuzatish birligi, ham to’plam birligi hisoblanadi. Ayrim paytda, ular o’zaro 
teng emas. Masalan, sanoat korxonalarida jihozlar ro’yxatga olinganda 
sanoat korxonasi kuzatish birligi, har bir jihoz esa to’plam birligi bo’lib 
hisoblanadi. 
Kuzatish formulyari 
– bu berilgan savollarga olingan javoblar to’ldirilgan 
hujjat. U ikki xil bo’ladi: a) alohida shakldagi formulyar. Unga tijorat 
korxonasining yillik hisobotini misol keltirish mumkin. b) ro’yxat shaklidagi 
formulyar. Unda bitta emas, balki bir nechta hisob birliklari haqida ma’lumot 
keltiriladi. 
Yo’riqnoma 
- bu statistik kuzatish dasturidagi barcha savollarga to’g’ri, 
aniq va bir xilda javob qaytarishni ta’minlaydigan ko’rsatmalar, tushuntirish va 
talqinlar to’plami. Yo’riqnomada har savol va unga beriladigan javob turli 
variantlarda talqin qilinadi. Savollar bo’lmasa ma’lumotlarni qaerdan va kimdan 
olish, kuzatish ob’ekti va birligi, kuzatish muddati, kuzatish materiallarini 

---

21 
rasmiylashtirish tartibi, topshirish va jo’natish muddati, ko’rsatkichlarni 
hisoblashni yagona texnologiyasi va boshqa masalalar batafsil yoritiladi. 
Statistik kuzatishning tashkiliy masalalari quyidagilarni o’z ichiga oladi: 
kuzatish organi; kuzatish vaqti va muddati; kuzatish joyi; boshqa tashkiliy 
masalalar. 
Kuzatish organi 
- bu har qanday statistik kuzatishni bevosita tashkil 
qiladigan va o’tkazadigan tashkilotdir. Aholi ro’yxatini o’tkazishda, sobiq ittifoq 
paytida, faqatgina Markaziy statistika boshqarmasi (MSB) kuzatish organi bo’lib 
hisoblanardi. Kuzatish organi bo’lish uchun (kuzatish o’tkazishdan oldin, kuzatish 
paytida va undan keyin) juda katta javobgarlikni bo’yniga ola oladigan va shu ishni 
kami-ko’stsiz bajarishga qurbi etadigan tashkilot bo’lishi kerak. Bu javobgarlik 
o’ta muhim va boshqalardan farq qiladi. Masalan, aholi ro’yxatini o’tkazish organi 
bo’lgan tashkilot ishiga shu mamlakatning xalqi, hukumati va bir qancha nufuzli 
xalqaro tashkilotlar baho beradi.