Toshkent moliya instituti "statistika" kafedrasi

2. Miqdor ko’rsatkichlari indekslari 
Qancha miqdor ko’rsatkichi bo’lsa, shuncha miqdor indeksi mavjuddir. 
Mahsulot hajmi shunday miqdor ko’rsatkichlardan biridir.
Boshqa ko’rsatkichlarga qaraganda, bu vazifani juda ko’p hollarda mahsulot 
birligining bahosi bajaradi. Bahoni miqdorga ko’paytirib, har bir mahsulot turining 
qiymatini aniqlaymiz va bu individual qiymatlarni qo’shib mahsulotlarni barcha 
turlari va guruhlari bo’yicha ularining umumiy hajmi aniqlanadi. Bahodan tashqari, 
mahsulot bir birligini tannarxi, mahsulot bir birligiga sarflangan mehnat xarajatlari 
kabilar ham bu vazifani, ya’ni taqqoslagich (vazn) rolini bajarishi mumkin. 
Umumiy indekslar
agregat 
va 
o’rtacha
shakllarda bo’ladi. Agregat indekslar 
deb, maxsus taqqoslagichlar (vazn) yordamida joriy va o’tgan davrlar uchun 
hisoblangan to’plamlarni o’zaro taqqoslashga aytiladi. 
Bizning maqsadimiz indekslashtirilayotgan belgi (q) o’zgarishini o’rganish 
bo’lib, vaznlarning o’zgarishi umumiy o’zgarishga o’z ta’sirini o’tkazmasligi 
kerak. Demak, vaznlar bir davr uchun olinadi. 
Shunday qilib, fizik hajmi indeksini tuzishda vazn sifatida o’tgan davr 
baholari (ko’p yil bo’lsa baza qilib olingan bir yil bahosi) olinadi. Fizik hajmi 
indeksi formulasini quyidagicha yozish mumkin.
,
...
...
0
0
1
1
0
0
0
0
0
0
0
1
0
1
0
1
p
q
p
q
p
q
p
q
p
q
p
q
p
q
p
q
I
n
n
n
n
q

















bu erda: 

q
1
p
0
- joriy davrdagi mahsulotning qiymati (o’tgan davr bahosida); 

q
0
p
0 
– bazis davridagi mahsulotning qiymati. 
Har qanday agregat indeksni boshqa indekslardan farqi va o’ziga xos 
xususiyati shundaki, uning sur’ati va maxrajida ikki ko’rsatkich ko’paytmasining 
yig’indisi keltiriladi, ulardan bittasi, ya’ni indekslashtirilayotgan belgi o’zgaradi, 
ikkinchisi – indeks vazni o’zgarmas bo’ladi. 
1-jadval 
Agregat indekslarni hisoblash tartibi 

---

129 
Mah-
sulot turi 
O’l-
chov 
bir-
ligi 
O’tgan davr. 
Joriy davr. 
Mahsulot qiymati. 
Miq-
dori q
0
Bahosi, 
so’m p
0
Miq-
dori q
1
Bahosi, 
so’m P
1
q
0
p
0
q
1
p
1
Q
1
p
0
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
A 
kg 
600 
250 
750 
300 
150000 
225000 
187500 
B 
l 
200 
200 
370 
300 
40000 
111000 
74000 
V 
m 
1200 
500 
1500 
450 
600000 
675000 
750000 
Jami 
1500 
790000 
1011000 
1011500 
Joriy davrdagi olingan natijani o’tgan davrga bo’lsak, fizik hajm umumiy 
indeksi kelib chiqadi. 
I
q
=
0
0
0
1
p
q
p
q


=
2804
,
1
790000
1011500

yoki 128,04%. 
Demak, joriy davrda o’tgan davrga nisbatan mahsulotlarning miqdori yoki 
fizik hajmi o’rtacha 1,28 marta oshgan. 
Umumiy indekslarni agregat shaklda hisoblash uchun indekslashtirilayotgan 
belgi va uning vaznlari haqida har bir mahsulot va davrlar bo’yicha alohida 
ma’lumotlar mavjud bo’lishi shart. Lekin bu narsaga hamma vaqt ham erishib 
bo’lmaydi.
Shuning uchun ham agregat shakldagi indekslarni hisoblash mumkin 
bo’lmagan paytlarda