Ташқи савдо статистикасида индекслар товар айланиши динамикасини, экспорт ва импортнинг физик ҳажмини, баҳонинг ўзгаришини, ташқи савдо структурасини ва айрим олинган омилларнинг товар айланишига таъсирини ўрганиш учун фойдаланилади.
Ташқи савдонинг физик ҳажми индексини ҳисоблаш учун товар ҳажми индекслаштрилаётган катталик, унинг вазни сифатида баҳоси хизмат қилади; баҳо индексини ҳисоблашда эса баҳо индекслаштирилаётган катталик, унинг вазни сифатида товарнинг ҳажми хизмат қилади.
Ўртача баҳо индекси Ip=p1q1/p0q1
(Пааше формуласи)
Физик ҳажм индекси Iq=p0q1/p0q0
(Ласпейрес формуласи)
бунда р1 ва р0 – жорий ва базис даврдаги баҳо даражаси
q1 ва q0 – жорий ва базис даврда сотиган товарларнинг физик ҳажми
Ташқи савдонинг ўзгаришини таҳлил қилишда фойдаланиладиган яна бир кўрсаткич, бу «савдо шарти» индекси ҳисобланиб уни аниқлаш учун экспортнинг ўртача баҳоси индекси билан импортнинг ўртача баҳоси индекси солиштирилади.
Iсш=Iрэкс/Iримп
4. Ишлаб чиқариш кооперацияси, халқаро капитал ва ишчи кучи миграцияси
Ишлаб чиқариш кооперацияси – икки ёки ундан ортиқ мамлакатларнинг маълум бир ишни бажариш ёки қандайдир бир пировард маҳсулотни ишлаб чиқариш бўйича ҳамкорликдаги фаолиятлари тушунилади ва у қуйидаги кўрсаткичларда ўз аксини топади:
1. Чет эл фирмаларининг салмоғи
2. Чет эл фирмалари билан ҳамкорликда фаолият кўрсатаётган қўшма корхоналар сони
3. Қўшма корхоналарнинг ишлаб чиқарилган маҳсулотдаги салмоғи
5. Халқаро меҳнат тақсимоти кўрсаткичлари
Ташқи савдо статистикаси кўрсаткичлар тизими ёрдамида айрим мамлакатларнинг халқаро меҳнат тақсимотида қатнашиш даражасини ўрганилади.
Уларни аниқлаш усуллари қуйидагича:
1. Айрим олинган мамлакатнинг дунё савдосидаги улушини аниқлаш учун мамлакат экспорти ҳажми, дунё мамлакатлари экспорти ҳажмига нисбати олинади
Мамлакатнинг дунё савдосидаги салмоғи = Мамлакат экспортининг умумий ҳажми / Дунё мамлакатлари экспортининг умумий ҳажми
2. Мамлакатнинг айрим товарлар экспортидаги салмоғини аниқлаш учун мамлакат шу товар экспорти ҳажми дунё мамлакатларининг шу товар экспорти ҳажмига нисбати олинади
Мамлакатнинг айрим товарлар экспортидаги салмоғи = Мамлакат шу товар экспорт ҳажми /Дунё мамлакатлари экспортининг умумий ҳажми
3. Миллий иқтисодиётнинг жаҳон иқтисодиёти экспорти билан боғланиш коэффициентини аниқлаш учун мамлакат экспортининг умумий ҳажми шу мамлакат ялпи миллий маҳсулоти ҳажмига нисбати олинади
Экспорт бўйича боғланиш Кт = Мамлакат экспортининг умумий ҳажми / Ялпи миллий маҳсулот ҳажми.
Бу кўрсаткич мамлакатнинг ялпи миллий маҳсулотида экспортнинг улушини ифодалайди.
4. Миллий иқтисодиётнинг жаҳон иқтисодиёти импорти билан боғланиш коэффициентини аниқлаш учун мамлакат импортининг умумий ҳажми шу мамлакат ялпи миллий маҳсулоти ҳажмига нисбати олинади
Импорт бўйича боғланиш Кт = Мамлакат импорти умумий ҳажми / Ялпи миллий маҳсулот ҳажми
Бу кўрсаткич мамлакатнинг ялпи миллий маҳсулотида импортнинг улушини ифодалайди.
5. Миллий иқтисодиётнинг жаҳон иқтисодиёти айрим товарлар экспорти билан боғланиш коэффициентини аниқаш учун мамлакат айрим олинган товарлари экспортини айрим олинган товарларнинг умумий ишлаб чиқариш ҳажмига нисбати олинади
Айрим олинган товарлар экспорти боғланиш Кт = Айрим олинган товар экспорти / Айрим олинган товар умумий ишлаб чиқариш ҳажми
Бу кўрсаткич мамлакатнинг айрим олинган товар ишлаб чиқариш ҳажмида экспорт улушини ифодалайди.
6. Миллий иқтисодиётнинг жаҳон иқтисодиёти айрим товарлар импорти билан боғланиш коэффициентини аниқлаш учун мамлакат айрим олинган товарлари импортини айрим олинган товарларнинг умумий истеъмоли ҳажмига нисбати олинади
Бу кўрсаткич мамлакатнинг айрим олинган товарлар истеъмоли ҳажмида импорт улушини ифодалайди.
7. Мамлакатнинг экспортга ихтисослашуви нисбий коэффициентини аниқлаш учун мамлакат умумий экспортида айрим товарлар экспортининг улушини дунё умумий экспортида айрим товарлар экспорти улушига нисбати олинади
Мамлакатнинг экспортга ихтисослашуви нисбат коэффициенти = Мамлакат умумий экспортида айрим товарлар экспортининг улуши / Дунё умумий экспортида айрим товарлар экспорти улуши
Агар бу коэффициент қандайдир маҳсулот бўйича бирдан катта бўлса, у ҳолда ушбу мамлакат дунё хўжалигида шу маҳсулотни ишлаб чиқариш бўйича ихтисослашган бўлади.
Регрессия тенгламасини аниқлаш учун ҳисобламалар жадвалини тузамиз: (1 январь холатига)
