Toshkent moliya instituti sh. N. Fayziev, R. D. Dusmuratov, A. A. Karimov, I. N. Kuziev, A. Z. Avlokulov

 

 

Moliyaviy hisobotning asosiy vositalar bo’limi bo’yicha ko’rsatkichlarni 

Bosh daftar bilan taqqoslash.  

 

Hisobot

 

Bosh daftar

 

№

 

Satr nomi

 

so’m. 

 

Schyot 

shifri

 

Schyot nomi

 

So’m

 

Farqi

 

1

 

 

 

 

 

 

So’

m

 

%

 

---

 

 

225 

2

 

Jami asosiy vositalar yil 

boshiga boshlang’ich 

qiymati (130-satr, 3-ustun)

 

143261, 

0

 

0110-

0190

 

Schyotning hisobot 

yilining 01. 01. ga 

qoldigi 

 

143261, 0

 

-

 

-

 

3

 

Jami asosiy vositalar yil 

oxiriga 

 

boshlang’ich qiymati (130-

satr, 6-ustun)

 

149118, 

0

 

0110-

0190

 

Schyotning hisobot 

yili 31. 12 ga qoldigi

 

149118, 0

 

-

 

-

 

4

 

Asosiy vositalar eskirishi, 

yil boshiga 

 

(130-satr, 7-ustun)

 

17776, 0

 

0210-

0290

 

Schyotning hisobot 

yili 01. 01. ga qoldigi

 

17776, 0

 

-

 

-

 

5

 

Asosiy vositalar eskirishi yil 

oxiriga (130-satr, 10-ustun)

 

26009, 0

 

0210-

0290

 

Schyotning hisobot 

yili 31. 12 ga qoldigi

 

26009, 0

 

-

 

-

 

6

 

Asosiy vositalar kirimi 

(ishga tushirilishi) (130-satr, 

4 ustun)

 

12730, 0

 

0110-

0190

 

Schyotlarning hisobot 

davridagi debet 

oborotlari summasi

 

12730, 0

 

-

 

-

 

7

 

Asosiy vositalar chiqimi 

(130-satr, 5-ustun)

 

6873, 0

 

0110-

0190

 

Schyotlarning hisobot 

davridagi debet 

oborotlari summasi

 

6873, 0

 

-

 

-

 

  

 - tegishli schetlar qoldiqlarining yigindisi olinadi.  

 

Keyinchalik  Bosh  daftar  ma’lumotlarini  sintetik  va  analitik  hisob  registrlari 

ko’rsatkichlari  bilan  solishtirish  natijalari  bo’yicha  tekshiruv  davom  ettiriladi. 

Asosiy  vositalar  analitik  hisobining  inventar  kartochkalari  ma’lumotlari  bilan 

taqqoslanadi. Auditor asosiy vositalar guruhlari bo’yicha harakat ko’rsatkichlarini 

inventar  kartochkalar  bo’yicha  analitik  hisob  ma’lumotlari  bilan  mosligini 

tekshirishi  mumkin.  Auditor  tekshiruvning  mazkur  bosqichida  kuzatib  chiqish 

amallari yordamida dastlabki hujjatlar ma’lumotlarining analitik va sintetik hisob 

registrlarida aks ettirilishini, Bosh daftar yozuvlarini tekshiradi. Natijada u asosiy 

vositalar harakatiga doir muomalalar buxgalteriya hisobi schyotlarida to’g’ri aks 

ettirilganligiga ishonch hosil qiladi.  

 

Asosiy  vositalar  analitik  hisobini  tashkil  etish  auditida  auditor  moddiy 

javobgar shaxslarni va ular bilan tuzilgan to’liq moddiy javobgarlik to’g’risidagi 

---

 

 

226 

shartnomalar mavjudligini aniqlashi zarur. Agar shartnomalar bo’lmasa, u holda 

auditor ularni tuzishni tavsiya qilishi lozim.  

Amaldagi tartibga ko’ra asosiy vositalarning analitik hisobi ularning tasnifiy 

guruhlari  va  inventar  ob’ektlari  bo’yicha,  shuningdek  ob’ektlarning  moddiy 

javobgar  shaxslarda  turish  joyi  (bo’linmalar,  brigadalar,  tsexlar,  uchastkalar  va 

boshqalar) bo’yicha yuritiladi.  

Korxonaga  kelib  tushgan  asosiy  vositalarni  tekshirishda  har  bir  ob’ekt 

bo’yicha  alohida  tuzilgan  qabul  qilish  -  topshirish  dalolatnomasi  (naqladnoyi) 

(AV-1  shakl)  ning  rasmiylashtirilishiga  e’tibor  qaratish  zarur.  Bunda 

dalolatnomadagi ob’ektning tavsifi, turgan joyi, sotib olingan manbai, chiqarilgan 

yoki  qurilgan  yili,  ishga  tushirilgan  vaqti,  ob’ektning  sinov  natijalari,  uning 

texnik talablarga muvofiqligi va boshqa ma’lumotlar tekshiriladi.  

Ayrim  hollarda  bir  turdagi  va  narxi  bir  xil  xo’jalik  inventarlari,  asboblar, 

stanoklar  olinganda  «Asosiy  vositalarni  qabul  qilish-topshirish  umumiy 

dalolatnomasi» tuzilishi mumkin.  

Bunda  ushbu  dalolatnoma  ma’lumotlari,  unga  ilova  qilingan  pasportlar, 

ishlatish tartibi, yo’riqnomalar ham tekshirilishi zarur.  

Hisobga  qabul  qilingan  har  bir  asosiy  vosita  ob’ektiga  inventar  raqam 

berilgan bo’lishi lozim. Bu belgilar ob’ekt foydalanishda bo’lgan jami davr ichida 

saqlanib,  buxgalteriya  hisobining  barcha  tegishli  dastlabki  hujjatlarida  va  hisob 

registrlarida  ko’rsatiladi.  Ob’ekt  hisobdan  chiqarilganidan  so’ng  uning  inventar 

raqami yangi kirim qilingan asosiy vositalarga berilmaydi.  

Ayni  vaqtda  auditor  asosiy  vositalar  ob’ektlari  qiymatini  baholash  va  qayta 

baholash  natijalarini  inventar  kartochkalarida,  ham  buxgalteriya  hisobi 

schyotlarida aks ettirishning to’g’riligini tekshirishi maqsadga muvofiqdir. Bunda 

u  O’zbekiston  Respublikasi  Moliya  vazirligi  (№129),  Makroiqtisodiyot  va 

statistika  vazirligi  (№4)  va  Davlat  Soliq  qo’mitasi  (№2002-86)  tomonidan 

tasdiqlangan «1 yanvar holati bo’yicha asosiy fondlarni har yili qayta baholashni 

o’tkazish  to’grisida  Nizom»da  belgilangan  qayta  baholash  usullarining 

---

 

 

227 

qo’llanilishini  tekshiradi.  Xususan,  qayta  hisoblash  koeffitsentlarining 

qo’llanilishi va hisob-kitoblar to’g’riligiga alohida e’tibor berishi lozim.  

Shu  bilan  birga  qayta  baholash  natijasida  narxlar  oshgan  yoki  kamaygan 

summalarining  buxgalteriya  hisobi  schyotlarida  aks  ettirilishi  ham  tekshiriladi. 

Qayta  baholanib  oshgan  summa  0100-«Asosiy  vositalarni  hisobga  oladigan 

schetlar»  (0110-0190)  debeti  va  8510-«Mulklarni  qayta  baholash  bo’yicha 

tuzatishlar» schyotining kreditiga yoziladi.  

Qayta  baholangan  asosiy  vositalar  ob’ektlari  bo’yicha  tiklanish  qiymati 

bo’yicha  inventar  kartochkaning  «Rekonstruktsiyalash,  modernizatsiyalash» 

bo’limida qayd etilgan bo’lishi lozim. Shu bilan birga qayta baholangan eskirish 

summasi  ham  inventar  kartochkaning  tegishli  bo’limida  aks  ettirilgan  bo’lishi 

kerak.  Har  bir  moddiy  javobgar  shaxs  asosiy  vositalar  ob’ektlarining  analitik 

hisobini  AV-9  shakldagi  vedomostda  yuritishi  kerak.  Shuning  uchun  auditor 

tekshirilayotgan  korxonada  ushbu  qoidaga  rioya  qilinayotganligiga  ham  ishonch 

hosil  qilishi  lozim.  Bunda  hamma  moddiy  javobgar  shaxslar  bilan  belgilangan 

shaklda  va  ikki  nusxada  to’la  moddiy  javobgarlik  to’g’risida  shartnomalar 

tuzilganligi, shartnomalarning bir nusxasi moddiy javobgar shaxslarning hujjatlar 

to’plami  (shaxsiy  delosi)  da,  ikkinchi  nusxasi  esa  shu  xodimlarning  o’zlarida 

saqlanayotganligi tanlab tekshirilishi lozim.  

Bulardan tashqari, auditor barcha moddiy javobgar shaxslar asosiy vositalarni 

o’z  javobgarligiga  olganligini  tasdiqlab  inventarizatsiya  vedomostlarida  imzo 

qo’yganliklari hamda asosiy vositalarning keyingi kirimlari esa ularning dastlabki 

hujjatlardagi imzolari bilan tasdiqlanganini tekshiradi.  

Amaliyotda  eng  ko’p  uchraydigan kamchiliklardan biri  - korxonalar  bunday 

kartochkalarni yuritishni ortiqcha ish deb hisoblaydilar (korxona buxgalteriyasida 

inventar  ro’yxatlarning  borligini  nazarda  tutib),  inventar  kartochkalarni 

yuritadigan  korxonalar  esa  hamma  vaqt  ham  bu  kartochkalarning  rekvizitlarini 

to’liq to’lg’azishga rioya qilmaydilar.  

Bulardan  tashqari,  asosiy  vositalar  kirimga  olingan,  hisobdan  chiqarilgan  va 

korxona  ichida  joyi  (moddiy  javobgar  shaxslar)  o’zgartirilganda,  ularning 

---

 

 

228 

inventar  kartochkalariga  bu  haqda  tegishli  yozuvlar  yozilganidan  keyin,  oy 

oxirigacha joy-joyiga qo’yilmasdan alohida saqlanganligi aniqlanadi. So’ngra shu 

kartochkalar asosida har oyda asosiy vositalar amortizatsiyasi (eskirishi) ni hisob-

kitobi tuzilib, ularning har bir turi bo’yicha jamlangan kirim, chiqim oborotlari va 

shu asosda tuzilgan «Asosiy vositalar harakatini hisobga olish kartochkasi» (AV-

8 shakl) ma’lumotlar ham tekshiriladi.  

Asosiy  vositalar  harakatini  hisobga  olish  kartochkasi  (AV-8  shakl)  joriy 

yilning  1  yanvariga  ochilib,  unda  asosiy  vositalarning  mavjud  qoldiqlari  turlari 

bo’yicha ko’rsatilishi lozim. Undagi oylik oborotlar va oy oxiriga, ya’ni keyingi 

oyning 

1-sanasiga 

chiqarilgan  qoldiqlari  tekshiriladi.  So’ngra  uning 

ma’lumotlariga  asosan  tuzilgan  asosiy  vostalarning  oborot  vedomostlari 

tekshirilib,  yakunlari  esa  Bosh  daftardagi  yakunlar  bilan  solishtirilib  chiqiladi. 

Shular  asosida  «Asosiy  vositalarning  mavjudligi  va  harakati  to’g’risidagi 

hisobot» (3-shakl) ma’lumotlari tekshiriladi.  

Xulosa  qilib  aytganda,  inventar  kartochkalarini  korxona  buxgalteriyasida 

tasnifiy guruhlar bo’yicha, ularning ichida esa ishlatilish joylari bo’yicha saqlash 

yillik  moliyaviy  hisobot  tuzishda  asosiy  vositalar  harakati  to’g’risidagi  hisobot 

(3-shakl)  ni  to’ldirishni  osonlashtiradi.  Auditor  buxgalteriya  xodimlarining 

e’tiborini  ushbu  holatga  qaratmoãi  lozim.  Agar  hisob  jarayonlari 

avtomatlashtirilgan bo’lsa, kartochkalarni qo’lda to’lg’azishga ehtiyoj qolmaydi. 

Bunda axborotlar korxonada mavjud bo’lgan analitik hisob mashinagrammalarida 

saqlanadi,  lekin  ular  AV-6  shakldagi  kartochkalarda  hisobga  olinadigan 

pozitsiyalardan kam bo’lmasligi lozim.  

Asosiy vositalar kirimini hisobga olishning to’g’riligini tekshirishdan maqsad 

sotib olingan asosiy vositalar hisobda to’g’ri aks ettirilganligini va foydalanishga 

topshirilgan ob’ektlarning real qiymatini ifodalashini tasdiqlashdan iborat.  

Tekshiruvning ushbu bosqichida quyidagi amallarni bajarish zarur: