Toshkent moliya instituti sh. H. Tashmatov, X. S. Asatullayev, Z. G. Allaberganov

15.2. Neoklassik sintez konsepsiyasining yangi 
g„oyalari  
 
Bu yangi g‗oyaning paydo bo‗lishi bilan iqtisodiy tahlilda aralash 
shakldagi qarashlar ustunlik qiladi, iqtisodiyotni tartibga solishning turli 
shakllari  taklif  etiladi.  Hozirgi  davrda  iqtisodiyotni  makroiqtisodiy 
tarbibga solishda asosan uchta ta‘limot qarashlari – ishtirok etadi. Bular 
1)  turli  modifikatsiyadagi  keynschilik  ta‘limotlari;  2)  taklif  iqtisodiyoti 
nazariyalari  va  3)  monetarizm.  Keynschilik  qarashlarida  asosan 
davlatning  iqtisodiyotga  faol  ishtiroki  keng  targ‗ib  etiladi.  Bunda 
konyunkturaning o‗zgarishi  bilan  ishlab  chiqarishning  yuqori  darajasini 

---

279 
ta‘minlash,  ish  bilan  bandlik,  siklik  rivojlanishni  yumshatish  asos  qilib 
olinadi.  Bunda  asosiy  e‘tibor  davlat  bdjetiga  qaratiladi,  shu  yo‗l  bilan 
to‗lov  imkoniyatlariga  talab  to‗g‗ridan  to‗g‗ri  tartibga  solinadi. 
Monetaristlar  fikricha  esa  iqtisodiy  hayotga  umuman  aralashmaslik 
prinsipi qo‗llab-quvvatlanadi.  
Ayrim  fikrlar  bo‗yicha  neoklassik  sintez  faqat  iqtisodiyotni  davlat 
tomonidan  tartibga  solishnigina  emas,  balki  umumiy  iqtisodiy 
muvozanatni modellashtirishni ham o‗z ichiga oladi. Ayrim olimlarning 
aytishicha  (A.B.  Anikin)  Samuelsonning  neklassik  sintezi  avvalo, 
klassik  mikroiqtisodiyotni yangi  makroiqtisodiyot bilan qo‗shilishi, deb 
qaraladi.  Yuqorida  keltirilgan  qarashlarni  uch  qismga  bo‗lish  mumkin: 
ularning  birinchisi  iqtisodiyotda  to‗la  bandlikni  ta‘minlash  va  bu 
prinsipini erkin bozor iqtisodiyoti elementlari bilan birgalikda (iqtisodiy 
liberalizm),  shuningdek,  erkin  bozor  stixiyasini  chegarolovchi 
keynschilik  konsepsiyasi  elementlari  ham  qo‗llanilishi  mumkin. 
Ayniqsa,  davlat  siyosatida  Fiskal  va  pul-kredit  tizimlari  hamda 
«ishsizlikning 
tabiiy 
normasi» 
(M.Fridmen) 
konsepsiyasidagi 
antiinflyatsion  imkoniyatlar  hamda  Erxard-Ryopkelarning  «Ijtimoiy 
bozor  xo‗jaligi»  prinsiplari  birgalikda  harakat  qiladi.  Ikkinchi 
qarashlarda X1X asrning oxirida neoklassiklar tomonidan ilgari surilgan 
qiymat  (qimmat)  nazariyasida  eski  va  yangi  qiymat  nazariyalari  yoki 
xarajat  nazariyasi  va  eng  yuqori  foydalilik  nazariyasi  aks  ettiriladi.  Bu 
yerda  marjinalistlarning  ikkinchi  vakili  A.  Marshall  ilgari  surgan 
yondashuv  sistemasi  to‗g‗risida  gap  bormoqda  (V.  Paretto  va 
boshqalarning baho, talab va taklif hamda umumiy iqtisodiy muvozanat 
masalalari ko‗zda tutiladi).  
Uchinchi  qarash  bo‗yicha  umumiy  iqtisodiy  muvozanatning 
hozirgi  modeli  bir  vaqtning  o‗zida  makro  va  mikro  iqtisodiy 
tadqiqotlarga asoslanadi. Bu tadqiqotlarda avvalgi sof iqtisodiy nazariya 
va  mukammal  raqobat  to‗g‗isidagi  qarashlardan  voz  kechiladi,  ishlab 
chiqarish va iste‘mol sohalari bir-biriga qarama- qarshi qo‗yilmaydi. Bu 

---

280 
qarashlarda  Keynsning  «Psixologik  qonuni»,  ya‘ni  daromadlarning 
iste‘molga  nisbatan  tezroq  o‗sishi,  «Veblen  Effekti»  va  boshqa 
noiqtisodiy omillarning ta‘siri ham hisobga olinadi.