|
“Mengez jadvali”
11.1-jadval
A
V
S
4
3
3
2
2
2
1
1
1
Faqat bitta Z buyum birligiga ega bo‗lgach, odam uni A ehtiyojni
qondirish uchun foydalanadi, negaki bu vaziyatda uning me‘yorli
foydaliligi eng yuqori – 4 shartli birlikka teng. Agar kishida 6 ta buyum
birligi bo‗lsa, unda ularning uchtasini u A ehtiyojni qondirishga
ishlatadi, ikkitasini – V ehtiyojga, bittasini esa – S ehtiyojga ishlatadi.
Bunda ehtiyojlarning umumiy qoniqishi 16 shartli birlikka teng (barcha
me‘yorli foydaliliklarning yig‗indisi). Bu yerda buyumlarning
212
boshqacha taqsimlanishi inson uchun ancha kam qimmatli bo‗lishini
bilish qiyin emas. Shunday qilib, qandaydir bir buyum birliklari har xil
e‘htiyojlar o‗rtasida ratsional taqsimlanganda me‘yorli foydaliliklar
baravarlashadi:
Mua = Mub = Mus.
Bozorda
tovarlarni
xarid
qilishda
umumiy
foydalilikni
maksimallashtirish uchun ularning narxini ham hisobga olish kerak.
Bunda xaridor qimmat tovar o‗rniga arzonroq tovarlardan ko‗proq sotib
olishi va bu bilan u xarid qilingan tovarlarning har biriga sarflangan har
bir pul birligidan bir xil qoniqish hosil qilishi mumkin. Gossenning
ikkinchi qonuni me‘yorli foydaliliklarning baravarlashuvini ifodalaydi,
ya‘ni bu qonunga muvofiq bir pul birligiga olingan har bir tovarning
me‘yorli foydaliliklari tengligi amal qilishi kerak. Boshqacha aytganda,
go‗sht yoki baliq sotib olishga sarflangan har bir oxirgi pul birligi, o‗z
foydaliligi bo‗yicha makaron yoki kartoshka sotib olishga sarflangan
oxirgi pul birligiga teng bo‗lishi kerak.
Iste‘mol muvozanatining bunday shartini quyidagicha ifodalash
mumkin:
3
1
2
1
2
3
...
;
n
n
MU
MU
MU
MU
P
P
P
P
bu yerda: MU – ayrim tovarlarning me‘yorli foydaliligi;
P – ularning narxi.
Shunday
qilib,
turli
tovarlarning
me‘yorli foydaliliklari
tenglashadi. Agar 1 kg apelsin 100 so‗m, 1 kg ananas esa 300 so‗m
tursa, unda ananasning foydaliligi apelsinning uch karra ko‗paytirilgan
foydaliligiga teng. Shunday taqqoslashga muvofiq bozorda alohida
tovarlarning narxlari o‗rnatiladi, nisbatlar shakllanadi, nisbiy narxlar
tashkil topadi. Natijada pul birligiga olinadigan har bir tovarlarning
me‘yorli foydaliliklari tengligi kelib chiqadi.
Ijtimoiy me‟yorli foydalilik. Bozorda har bir subyekt o‗ziga
keragidan ortiqcha tovarlarini (subyekt uchun me‘yorli foydaliligi
nisbatan katta bo‗lmagan) sotish va o‗zi ehtiyoj sezgan tovarni (uning
me‘yorli foydaliligiga nisbatan yuqori) sotib olish yuzasidan ish
213
yuritadi. Kishilarning manfaatlari to‗qnashadi va iste‘molchilar bilan
sotuvchilarning subyektiv baholashi yagona ijtimoiy qiymatni keltirib
chiqaradi. Agar bozorda faqat bitta sotuvchi (uning uchun sotilayotgan
tovarning me‘yorli foydaliligi, masalan, 100 pul birligiga teng) va bitta
(300 pul birligiga teng) xaridor bo‗lsa, unda narx 100 dan 300 gacha
bo‗lgan chegarada tebranib turadi. Lekin bozor ishtirokchilari qancha
ko‗p bo‗lsa, bozor qiymati chegarasi imkoniyatlari shuncha kam bo‗ladi
(Edjuort teoremasiga muvofiq).
E.Bem-Baverk o‗nta xaridor va sakkizta sotuvchi qatnashadigan ot
bozorini misol qilib keltiradi. Har bir xaridor o‗zining yuqori narx
chegarasiga («undan qimmatiga olmayman»), har bir sotuvchi esa quyi
narx chegarasiga («undan kamiga sotmayman») ega (11.2-jadval). Bir ot
uchun belgilangan narx 120 pul birligi bo‗lganda bozorda 10ta xaridor
va 2 tagina sotuvchi qoladi. Bunda talab taklifdan oshib ketadi va narx
albatta, ko‗tariladi (xaridorlar o‗rtasida raqobat natijasida).
11.2-jadval
Me‘yorli foydalilik
Xaridorlar
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Qimmat
bo‗lmasin (pul
birligidan)
300 280 260 240 220 210 200 180 170 150
Sotuvchilar
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Arzon bo‗lmasin
(pul birligidan)
100 110 150 170 200 215 250 260
Agar narx, masalan, 250 pul birligi darajasida o‗rnatilsa, unda
bozorda 7 ta sotuvchi va 3 tagina xaridor qoladi. Taklif talabdan oshib
ketadi. Endi sotuvchilar o‗rtasida raqobat kelib chiqadi, ular narxni
pasaytira boshlaydilar. Narx 215 pul birligidan sal pastga tushishi
bilanoq, bu yerda sotuvchilar bilan xaridorlar soni tenglashadi (oltitaga
oltita).
Shunday qilib, bunday bozorda bir otning narxi 210 va 215 pul
birligi o‗rtasida o‗rnatiladi. Ana shu narx faraz qilaylik, 212,5 pul birligi,
mazkur bozordagi pul birligiga nisbatan otning me‘yorli foydaliligini
214
ifodalab beradi: bu narxdan kamiga hech kim sotmaydi, bu narxdan
yuqorisiga hech kim olmaydi. Ana shu ijtimoiy me‘yorli foydalilikdir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
