|
Fransiyadagi keynschilik xususiyatlari. XX asrning 40-yillari
Keyns g‗oyalari Fransiyada ham shuhrat qozondi. Keyns g‗oyalarini
to‗laligicha (G.Ardan, P.Mendes-Frans) qabul qilganlar ham bo‗ldi.
Ba‘zilari (F.Perru) ssuda foizini tartibga solishni samarasiz, deb
hisobladilar, bundan ko‗ra iqtisodiyotni rejalashtirish taklif etildi. Bunda
davlat yo‗li bilan tartibga solishni monopolistik kapitalning xususiy
manfaatlariga moslashtirish kerak, deyiladi. Fransuz olimlari imperativ
va indikativ rejalashtirishni ajratishadi. Imperativ rejalar direktiv
xarakterga ega (sotsialistik rejalashtirish). Indikativ rejalashtirishda reja
markazi asosiy maqsadlarni belgilaydi va turli uslublar bilan
tadbirkorlarni ma‘lum xatti-harakatlarga yo‗naltiradi. Ular faqat davlat
sektoridagi korxonalar uchun zaruriy hisoblanadi (Hindiston, Malayziya
va boshqa bir qancha kapitalistik mamlakatlarda shu usul qo‗llaniladi).
Hozirda
uzoq
muddatli
prognozlar
va
rejalar
tuzish
keng
qo‗llanilmoqda.
Keyns uslubi kapitalizmdagi iqtisodiy inqirozlarning oldini olishga
qaratilgan edi, ammo II Jahon urushidan keyin AQSh va boshqa
mamlakatlarda bu inqirozlar davom etmoqda. 1948-1949, 1953-1954,
1957-5198, 1960-1961, 1967, 1969-1971, 1974-1975 va 1981-1982-
yillardagi hamda boshqa inqirozlar bu fikrimizning dalilidir.
Bular Keyns ta‘limotini tanqid qilish uchun asos bo‗ldi. Masalan,
S.Harrisning fikricha Keyns barcha qiyinchiliklarni hisobga ola
olmagan, masalan, to‗la bandlikka erishish haqida gap boradi-yu,
qanday qilib uni doimo ta‘minlash haqida taklif yo‗q, inflyatsiyaning
eng katta darajasi noaniq, davlat qarzlarining chegarasi ham berilmagan.
Keyinchalik yangi keynschilik o‗rniga postkeynschilik vujudga
keldi. Ingliz iqtisodchilari J.Robinson, N.Kaldor, P.Sraffa, amerikalik
olimlar A.Egner, S.Vayntraub mana shu postkeynschilar guruhiga
kiradilar. Ular kapitalistik tizimning ichki turg‗unligi konsepsiyasini
tanqid qiladilar, Keyns bo‗yicha go‗yoki, asosiy g‗oya kapitalistik
iqtisodiyotning noturg‗unligi bo‗lgan. Yangi keynschilik g‗oyalari ham
243
tanqid ostiga olinar ekan, agar boshqa olimlar Keyns g‗oyalarini statik,
ya‘ni turg‗un deb qarasalar, ular bu ta‘limotni dinamik, ya‘ni
harakatchan nazariya, deb qaraydilar.
Postkeynschilarning avvalgi davrda paydo bo‗lgan «yuqori naf»,
«ishlab chiqarish omillarining eng yuqori unumi» nazariyalarini tanqid
qilishi xarakterlidir. Ular o‗z g‗oyalarini D.Rikardoning qiymat
qonuniga asoslanib ilgari suradilar. Ularga polshalik iqtisodchi
M.Kaletskiyning taqsimot konsepsiyasi qo‗l keldi. Investitsiyalar o‗sishi
bilan ayrim sinflar iste‘molining hissalari o‗rtasidagi bog‗lanish
qonuniyati qarab chiqiladi. Postkeynschilar o‗z tadqiqotlariga ijtimoiy-
iqtisodiy institutlar, masalan, kasaba uyushmalari rolini ham kiritadilar.
Bu ta‘limotda o‗sish va taqsimot muammolari markaziy o‗rinni
egallaydi. Ishlab chiqarishda o‗sish sur‘atlari milliy daromadning
taqsimotiga bog‗liq, daromad va uning o‗sishi esa jamg‗armaga,
umumiy jamg‗arma esa ish haqi va foydadan jamg‗arilgan jami
summaga bog‗liq. «Jamg‗arishga moyillik» har kimda har xil bo‗lgani
sababli taqsimotdagi o‗zgarishlar jamg‗armaning umumiy summasiga
ta‘sir etadi. Demak, milliy daromadni taqsimlash uning o‗sishiga ta‘sir
qiladi. Undan tashqari milliy daromadni taqsimlash kapital jamg‗arilishi
funksiyasi hisoblanadi. Kapitalning jamg‗arilish sur‘ati foyda normasini
belgilaydi va demak, milliy daromaddagi foyda normasini aniqlaydi. Ish
haqi hissasi qoldiq miqdor sifatida qaraladi, ammo ishchilar kurashi bu
nisbatga ma‘lum o‗zgartirish kiritishi mumkin. Bu yo‗nalish
tarafdorlarining fikri real haqiqatga ancha yaqin g‗oyalar hisoblanadi.
Postkeynschilar iqtisodiy siyosatlarda kapitalistik iqtisodiyotni
tartibga solish mexanizmini yanada takomillashtirish tarafdorlari edilar.
Ko‗pchilik «daromadlar siyosati»ni oqlaydi, chunki bu yo‗l bilan
inflyatsiyaga qarshi kurashish mumkin.
Keyns g‗oyalarini neoklassik yo‗nalish bilan yaqinlashtirishga
intiluvchilar ko‗p bo‗lgan. Ular orasida A.Piguning xizmatlari katta.
Uning fikricha inqirozlarning asosiy sababi bu ish haqining kam
244
egiluvchanligidir. Bandlik to‗la bo‗lmagan holda makroitisodiy
muvozanat faqat ish haqi va baholarning elastik (qayishqoq) bo‗lmagan
holatida mumkin, deb qaraladi.
Hozirgi
davr
keynschiligida
ikkita
tendensiya
hukmron
hisoblanadi: 1) AQSHning bir qator iqtisodchilari nomi bilan bog‗liq
amerika keynschilari va 2) avvalo, Fransuz tadqiqotchilari nomi bilan
bog‗liq Yevropa keynschilari.
Do'stlaringiz bilan baham: |
