Toshkent moliya instituti sh. H. Tashmatov, X. S. Asatullayev, Z. G. Allaberganov

«Dehqonlar  kambag'al  b o ‘Isa,  qirollik  kambag'al  bo'ladi,  qirollik 
kambag'al 
b o ‘Isa  qirol  kambag'al  bo'ladi»,
 
deb 
hukumatni 
ishontirishga harakat qilgan.  Savdo va sanoat boylik yaratmaydi, negaki, 
savdogar va hunarmandlar qishloq  xo‘jaligida yaratilgan boylikni  faqat 
bir  joydan  ikkinchi  bir  joyga  yetkazish  va  o‘zgartirish  bilan 
shug‘ullanadi.  Shuning uchun savdo va sanoat 
«unumsiz»
 hisoblanadi. U 
yerdagi tovaming o‘sgan qiymati faqatgina savdo va sanoat xarajatlarini 
qoplash  vositalarini  o‘z  ichiga  oladi,  sof  mahsulot  esa  bunda 
ko‘paymaydi. 
Keyinchalik, 
A.Smit 
fiziokratlaming 
sanoatning 
«unumsizligi»
  to‘g‘risidagi  g‘oyasiga  qarshi  chiqadi  va  sanoatda  ham 
boylik yaratilishini ko‘rsatib beradi.
F.Kene  merkantilistlarning  “boylik  savdoda  yaratiladi”  degan 
tezisini  tanqid  qildi.  Uning  tasdiqlashicha,  muomalada  tovarlaming 
ayirboshlanishi  ekvivalentli  bo'ladi,  ya’ni  teng  qiymatli  tovarlar 
ayirboshlanadi.  Demak,  ayirboshlashda qiymatning  hech qanday  o‘sishi
115

---

sodir  bo'lmaydi.  F.Kene  pulni  foydasi  yo‘q  boylik  hisoblagan,  unga 
faqat savdodagi  vositachi  sifatida qaragan.  Shunga muvofiq,  davlatning 
boyishi  pul  kapitalining  o‘sishiga  emas,  balki  qishloq  xo‘jaligi  ishlab 
chiqarishining rivojlanishiga bog‘liq bo‘ladi.