Toshkent moliya instituti sh. H. Tashmatov, X. S. Asatullayev, Z. G. Allaberganov

Fiziokratlar  (lot.  -   tabiat,  hukmronlik)  -   XVIII  asrdagi  fransuz 
iqtisodchilari,  klassik  siyosiy  iqtisod  vakillaridir.  Fiziokratlar  maktabi 
Fransiyada feodalizmdan kapitalizmga o‘tish davrida vujudga keldi.  Bu 
tasodifiy  hoi  emas  edi.  0 ‘sha  davrda  Fransiyada  manufaktura  ancha 
rivojlangan  bo‘lsada,  ammo  mamlakat  hali  ham  agrar  holatda  edi. 
Aholining asosiy qismi qishloqlarda yashar,  milliy boylikning 2/3  qismi 
shu  sohada  yuzaga  keltirilar  edi.  Qishloq  xo‘jaligi  ahvolini  yaxshilash 
tadbirlari  fiziokratlar tadqiqotlarining  asosini  tashkil etadi.  Ular qishloq 
xo‘jaligini  iqtisodiyotning  yagona  unumli  sohasi,  deb  hisobladilar. 
Ulaming  fikricha  boylik  faqat  qishloq  xo‘jaligida  yaratiladi,  sanoat  va 
savdoda  esa  u  qayta  ishlanadi  va  qayta  taqsimlanadi,  xolos.  Shunga 
ko‘ra  fiziokratlar  tadqiqotni  muomala  sohasidan  ishlab  chiqarish 
sohasiga  olib  o‘tdilar  va  bu  bilan  kapitalistik  tizimning  keyingi  tahlili 
uchun asos yaratdilar.
113

---

Fransua  Kene  (1694-1774)  fiziokratlar  maktabining  asoschisi 
hisoblanadi.  F.Kene har tomonlama bilimli olim bo‘lib, Versal yaqinida 
kambag‘al  dehqon  oilasida  dunyoga  keldi.  U  yoshligidan  tibbiyotga 
qiziqdi  va  bu  sohada  ta’lim  oldi.  Keyinchalik  tibbiyot  amaliyoti  unga 
shuhrat keltirdi.  1752-yilda  Qirol  Lyudovik 
XV 
saroyida tabiblik  qildi. 
Tibbiyot va biologiyaga oid ko‘pgina asarlar yaratdi. F.Kene iqtisodiyot 
muammolari  bilan  oltmish  yoshidan  boshlab  bevosita  shug‘ullana 
boshladi.
Shuni ta’kidlab o‘tish kerakki, F.Kenening iqtisodiy g'oyalari qirol 
saroyida  -  Versalda  yuzaga  keldi.  U  umrining  oxirigacha  o‘sha  yerda 
yashadi  va  ijod  qildi.  F.Kenening  «Fermerlar»,  «Don»,  «Aholi», 
«Soliqlar»  nomli  dastlabki  iqtisodiy  maqolalari  Didro  va  D.Alamber 
tomonidan  chop  etilgan  «Qomus»  da  e’lon  qilindi.  1758-yilda  uning 
asosiy  asari  «Iqtisodiy  jadval»  dunyoga  keldi.  F.Kene  nafaqat 
fiziokratizm  maktabi  asosini  yaratdi,  balki  uning  nazariy  va  siyosiy
________________  dasturini  ham  shakllantirdi.  Uning  fiziokratik
g‘oyalarini  keyinchalik A.Tyurgo  va boshqa  bir 
qator  fransuz  iqtisodchilari  davom  ettirdilar  va  . 
targ‘ib 
qildilar. 
Shunday 
qilib, 
haqiqiy 
fiziokratlar  maktabi  yoki  o‘sha  davr  tili  bilan 
aytganda