Toshkent moliya instituti sh. H. Tashmatov, X. S. Asatullayev, Z. G. Allaberganov


 4 .4 .  F .X a y e k   v a   u n in g   ij t im o iy - iq t is o d iy   g ‘o y a la r i



Download 7,3 Mb.
Pdf ko'rish
bet136/174
Sana19.08.2021
Hajmi7,3 Mb.
#151370
1   ...   132   133   134   135   136   137   138   139   ...   174
Bog'liq
АРМ Tashmatov Sh H Iqtisodiy ta'limotlar tarixi Darslik 2019

1 4 .4 .  F .X a y e k   v a   u n in g   ij t im o iy - iq t is o d iy   g ‘o y a la r i
Fridrix  fon  Xayek  (1899-1992-y.) 
neoliberalizmning  otasi 
hisoblanadi.  U  juda  ko‘p  iqtisodiy  va  ijtimoiy-falsafiy  mazmundagi 
asarlar  muallifi. 
“Baholar  va  ishlab  chiqarish”  (1929),  “Pul 
nazariyasi  va  iqtisodiy  sikl”  (1933),  “Foyda,  foiz va  investitsiyalar” 
(1939),  “Kapitalning  sof nazariyasi”  (1941),  “Qullikka  yo‘l”  (1944), 
“Erkinlik  konstitutsiyasi”  (1960),  “Sof  pullar”  (1976),  “Erkin 
kishilarning  siyosiy  tuzumi”  (1973-1979)  va  boshqalar  shular 
jumlasidandir.
Inson  erkinligining  ustunligini  F.Xayek  bosh  tamoyil  sifatida 
ko‘rsatadi.  Erkinlik  bu davlat tomonidan har qanday  majbur qilishning 
bo‘lmasligi.  F.Xayek  fikriga  ko‘ra  davlat  maorifni  tashkil  qilish  bilan 
ham,  ijtimoiy  sug‘urtani  tashkil  qilish  bilan  ham,  kvartira  haqi 
stavkasini  tartiblash  bilan  ham  shug‘ullanmasligi  kerak,  bunday  xatti- 
harakatlar  “ma’muriy  despotizm”dan  boshqa  hech  narsa  emas; 
davlatni  pul  emissiyasini  amalga  oshirishdagi  monopol  huquqidan 
ham  mahrum  etish  kerak;  davlatga  ishonib  topshirish  mumkin  bo‘lgan
263


maksimum  narsa  bu  qarilik  pensiyalarini,  ishsizlik  bo‘yicha 
nafaqalarni  toiash.
F.Xayek “o ‘z-o‘zidan  bo‘ladigan tartib” konsepsiyasini  qattiq turib 
himoya qildi.  Unga ko‘ra zamonaviy jamiyatni tavsiflovchi uning barcha 
elementlari  yig‘indisi  hech  vaqt  inson  tomonidan  ongli  ravishda tashkil 
etilishi  mumkin  emas  (chunki  uning  bilimi,  ongi  cheklangan),  aksincha 
ular  o ‘z-o‘zidan  yuz  beradigan  tartib  doirasida  rivojlanib  boradi.  “Biz 
hodisalar  o‘rtasidagi  aloqani  muayyan  darajada  tushunishimiz  mumkin, 
lekin  ulami  boshqara  olmaymiz”,  -  deb  yozadi  F.Xayek.  Ijtimoiy  tartib 
ongli  xatti-harakat natijasi  bo‘lishi  mumkin emas.  Jamiyatda o ‘matilgan 
tartib o‘z-o‘zidan bo‘ladigan xatti-harakat natijasidir.
F.Xayek  makroiqtisodiy  tahlilga  salbiy  munosabatda  bo‘lgan. 
Uningcha  mikroiqtisodiy  jarayonlami  tadqiq  qilish  bir  butun 
iqtisodiyotning  amal  qilishini  tushuntirib  berish  uchun  zarur  va  yetarli 
hisoblanadi. 
Alohida 
xo‘jalik 
subyektlari 
xatti-harakatining 
muvofiqlashuvi  muammosi  axborot  yordamida  hal  etilib  turiladi. 
Axborot  bozor  bahosi  mexanizmi  orqali  kelib  tushadi,  u  xo‘jalik 
ishtirokchilariga ustunlik beradi.
Bozoming  samaradorligi  shunda  ko'rinadiki,  unda  aniq  axborotlar 
yetarli  va  ular  tez  tarqaladi.  Natijada  ideal  emas,  lekin  shunga  yaqin 
muvozanat  o‘matiladi.  F.Xayek  sotsializmni  tanqid  qiluvchilardan  biri 
sifatida  to‘liq  va operativ  axborotga ega bo‘lmagan  markaziy  rejalashtirish 
bozor iqtisodiyotiga o‘xshab samarali amal qila olmasligini ko‘rsatib berdi. 
Baholaming  bir  markazdan  o ‘matilishi,  ulaming  ustidan  nazorat  qilib 
turilishi,  F.Xayekning  fikri  bo‘yicha  axborotning  buzilishiga,  noto‘g‘ri 
tarqalishiga  olib  keladi.  Baho  talab  va  taklifni  to‘g‘ri  aks  ettirmaydi, 
mahsulotlarga  bo‘lgan  talab  to‘g‘risida  ishlab  chiqaruvchi  aniq  tasawurga 
ega bo‘lmaydi.
F.Xayek  bo‘yicha  pul  emissiyasiga  bo‘lgan  davlat  monopoliyasi 
erkin  jamiyat  uchun  zararli,  negaki  hukumat  bunday  monopoliya 
yordamida  o‘z  fuqarolari  hisobiga  davlat  muammolarini  yechishga
264


urinadi  (masalan,  davlat  qarzi  muammosi,  davlat  xarajatlarining 
ko‘payib  ketishi  va  b.).  U  davlat  emissiyasini  xususiy  emission 
banklaming  erkin  raqobati  bilan  almashtirishni  taklif  qiladi.  Xususiy 
valyutalami  chiqarayotgan  banklar  o ‘rtasidagi  erkin  raqobat  natijasida 
odamlar  kundalik  hayotda  foydalanish  qo‘l  keladigan  ancha  barqaror 
valyutani tanlash imkoniyatiga ega bo‘ladilar.

Download 7,3 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   132   133   134   135   136   137   138   139   ...   174




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish