Тошкент молия институти с. С

1А1зП1еП5ҚГеф12ДМПТфТЛмв7Дивфна44

Биткоин-адрес - биткоинлар олиш учун керакли бўлган бирдан бир информациядир. Биткоинни олиш учун қандайдир дастурий таъминотнинг кераги йўқ, бунинг учун адресни кўрсатиш кифоя ва яна шуниси ҳам борки, фақат тўловчигина транзаксияни тармоқнинг бошқа қисмига жўнатишга масъул бўлади холос. Кенг аҳоли оммаси аста-секин биткоин, криптовалюта ва биткоин тушунчаларининг асл маъносига тушуниб бораяпти. Аммо хозирги даврга қадар кўпчилик инсонлар ушбу тизимнинг ўзи нима эканлигини ва у нима учун хизмат қилишини яхши тушунишмайдилар. Шунинг учун ҳам хозирги кунларни интернет яратилаётган кунлар билан солиштириш мумкин – унда ҳам жамиятнинг кўпчилик аъзолари инқилобий технология ҳақида унинг тамоилларини тушунмаган холда эшитишган ва унинг жамият хаётига ҳамда иқтисодиётга катта таъсир қилишини аниқ сезишмаган. Хозирги даврда блокчейннинг ҳолати браузерлар пайдо бўлмасдан олдинги интернет тизимининг холатига ўхшаб кетади. Блокчейн тизимига ҳам келажакда интернетдагидек қулай ва тушунарли бўлган интерфейслар ишлаб чиқарилиб, у шаффоф холатга келтирилса, худди интернет каби ундан ҳам кенг миқёсда фойдаланилади. Классик тизим билан блокчейн тизимининг таққосланиши қуйидаги чизма орқали амалга
оширилиши мумкн:

Блокчейндан фойдаланадиган энг биринчи иқтисодиёт тармоғи сифатида банк фаолиятини келтиришимиз мумкин. Шуни яна бир марта таъкидлашимиз керакки, блокчейн янги, марказлашмаган, хавфсиз ва шаффоф ечим бўлиб, унинг ёрдамида маълумотларни сақлаш ва уларни ўзаро алмашиниш, уларнинг ҳақиқийлигини текшириш мумкин ҳамда бу ишлар осонгина амалга ошади. Барча ишлар фойдаланувчи томонидан бажарилади, жараёнда учинчи ишончли томоннинг иштироки талаб қилинмайди. Блокчейннинг инновативлиги ва оригиналлиги операцияларни амалга ошириш жараёнида худди шу учинчи томон иштирокининг зарур эмаслиги эканлигидадир. Хозирги пайтда блокчейн технологиясининг энг маълум ва машхур бўлган ишлатилиш соҳаси криптовалюталар, криптодевизлар ва биткоинга ўхшаш рақамли пуллардир. Аммо ушбу технология бошқа йўналишларда ҳам муваффақиятли равишда ишлатилиши мумкин. Хозирги

даврда биз блокчейндан фойдаланишнинг бир қанча йўналишларинигина биламиз, холос. Лекин унинг имкониятлари биз тасаввур қилгандан кўра анча кўп ва кенг миқёслидир ҳамда келажакда блокчейн бир қанча кутилмаган йўналишларда ҳам ишлатилиши мумкин. Биткоин блокчейнини яратишдан асосий (2009) мақсад, молия оламига ёрдам бериш эмас, балки уни бошқасига алмаштириш бўлган. Бир қанча муддат ўтганидан сўнг, шу аён бўлдики, ушбу технология банкларнинг бизнес моделини бузиб юбориши мумкин ва бошқа томондан бу технология бир вақтнинг ўзида ҳам имконият, ҳам ҳавф-хатар олиб келади. «Ле МОНД» журналида банк ва молия тизимида блокчейн технологиясининг қўлланилиши хақида қуйидаги маълумот берилган: «Блокчейн бу уберизация (Убер, Аирбнб ва бошқалар)нинг энг олий кўринишидир. Блокчейн ёрдамида уберлаштирилган хизматлар ҳам анча яхшиланиши мумкин». Биткоин пайдо бўлиши ва бу билан боғлиқ бўлган оммавий ахборот воситаларидаги реклама кўпчилик инсонларда унинг технология оламига, банклар фаолиятига ва бошқа турдаги молиявий муассасаларга таъсири хақида тасаввур хосил қилди. Албатта бу ажиотаждан молия-банк соҳаси мутахассислари ҳам четда қолишни истамадилар. Айниқса, блокчейн технологиясининг минимал сарф-харажатлар билан ҳамда марказий бошқарув органларига мурожаат қилмасдан туриб, ҳисоб- китобларни амалга ошириши кўпчиликда катта қизиқиш уйғотди. Блокчейннинг банк тизимидаги таваккалчиликни камайтириш, асосий воситаларга талабни камайтириш, тармоқ инфоратузилмасига ва компютер персоналига сарф-харажатларни камайтириш ҳамда маълумот ишлаб чиқариш сарф-харажатларини камайтиришга имкон бериши туфайли банк операциялари оламини ўзгартиришга тайёрлиги унга бўлган қизиқишни янада орттирди. БанcоСантандер банки ўзининг 2015 йилдаги Финтех 2.0 маърузасида қуйидагиларни билдирди: «Блокчейн технологияси шу вақтдан бошлаб, то 2022 йилгача ҳалқаро тўловлар учун инфратузилмага бўлган харажатларни қисқартириш, савдо ва келишувларни соддалаштириш ҳисобига 15 дан 20 миллиардгача долларни иқтисод қилишга имкон беради».
Бундай катта ва тезлик билан амалга ошириладиган иқтисодий самара олиниши ҳамда оддий схемалардан воз кечиш имконияти бўлгани учун жуда кўпчилик банклар Р3CЕВ (2015 йил ишга туширилган ва молиявий соҳада блокчейн технологияларни тадбиқ қилиш бўйича 70 та йирик молиявий компания ҳамда катта банклар кирган консорсиум, кўпинча уни Р3 деб ҳам аташади)га қўшилиб олдилар. Уларнинг асосий мақсади, биткоин ва унинг блокчейни иштирок этмайдиган ўз мустақил блоклар занжирини ташкил қилиш эди. Бу ишлар натижасида 2016 йил апрел ойида Р3 ўзининг Сордадеб номланган тизимини ишга туширди. Лойиҳалар ҳамдўстлиги кўринишида ташкил этилган юқоридагидан бошқа консорсиум эса 2015 йилнинг декабрида Ҳйперледгер деб номланган тизимни ишга туширди. Бу тизимнинг яратилишига Линух, ИБМ ҳамда Дигитал Ассет Ҳолдингс компанияларининг нотижорат консорсиуми туртки берган эди. Ушбу лойиҳага кирган иштирокчилар сифатида қуйидагиларни кўрсатиш мумкин: Аccентуре, АНЗ Банк, Cисcо, CЛС, Cредиц, Деуцче Бöрсе, ДТCC, Фужицу Лимитед, ИC3, ИБМ, Интел, Ж. – П. Морган, Лондон Стоcк эхчанге Гроуп, Мицубиши УФЖ Финанcиал Гроуп, Р3, Стате Стреет, СWИФТ, ВМwаре, Wеллс Фарго, Сбербанк ва бошқалар. Кейинчалик Франсияда ҳам блокчейн технологияларининг янги вариантлари ва технологиялари пайдо бўлди. Масалан, президент эммануел Макроннинг 2016 йил июн ойида айтган фикри бунга мисол бўла олади: «Яқин орада биз блокчейнларни иқтисодиётда қўллаш бўйича катта ишларни амалга оширишини режалаштирганмиз. Молиявий соҳада ҳам блокчейнлар билан тажриба қилиш учун бир қанча янги қонунлар яратилиши кўзда тутилаяпти». Ушбу тажриба блоклар хосил қилиш технологиясини демократизациялаштиради ва блокчейнни давлат миқёсида ишлатишнинг илк мисоли бўлади. ГолдманСачс'>ГолдманСачс компанияси Финтеч тактикасини ўзгартиришга қарор қилди. Хозирги пайтда компания ходимларининг учдан бири маълумотларни қайта ишлаш ва тахлил қилиш бўйича мутахассислардан иборат. ГолдманСачс компаниясининг бош директори
Ллойд Бланкфейн ҳам энди кўпроқ банк ҳақида эмас, балки банк бизнес- технологиялари ҳақида гапира бошлади. Улар платформаларининг бир қисми очиқ бошлангич кодга айлантирилди ва бу билан маҳфийлик култига нуқта қўйди. ГолдманСачсБлоомбергтехнологияси билан рақобат қилувчи маҳфий электрон почта тизими Сймпҳонйнинг ривожланишини ҳам қўллаб- қувватлайди. Бу технологиянинг энг асосий афзаллиги – унинг нархидир. Сймпҳонйнинг нархи рақобатчилар нархининг 1% нигина ташкил қилади, холос. ГолдманСачс ўз стратегияси асосига блокчейн технологоясини йўлга қўйди ва 2015 йилда Р3CЕВга аъзо бўлди. Шундай қилиб, блокчейн технологиялари банк-молиядан бошқа қуйидаги соҳаларга ҳам аста-секин кириб боришни бошлади:

• 
  Молия, банк ва кредит (икки томон ўртасида тезкорлик билан амалга ошириладиган ва нархи жуда арзон бўлган тўловлар)
  
• 
  Сугурта (микроконтрактлар, микротўловлар, гурухий сугурталаш, товарнинг келиб чиқишини кўрсатадиган сертификатлар, мижозлар ва улар билан боғиқ бўлган маълумотларни идентификация қилиш асосида самарадорроқ бошқариш)
  
• 
  Давлат бошқаруви (солиқларни йиғиш, кадастр хизматлари, овоз беришнинг шаффоф ва хавфсиз тизими)
  
• 
  Електрон тижорат (интернетдаги оддий ва хавфсиз тўловлар)
  
• 
  Нарсалар интернети (интернет орқали савдо, виртуал савдо майдонлари, махсулотларнинг виртуал тақдимоти ва виртуал хизмат кўрсатиш).
  
• 
  Ишлаб чиқариш (жараёнларни автоматик ва ярим автоматик бошқариш, олди-соттиларни амалга ошириш учун объектларни автоматлаштириш).
  
• 
  Бармоқ изларини, кўзлар тўрини ва шунга ўхшаш шахсий кўрсатгичларни идентификация қилиш.
  
• 
  Логистика (махсулот етказиб бериш жараёнларини ва