Toshkent moliya instituti r. H. Ayupov, G. R. Boltaboeva raqamli iqtisodiyot asoslari

Netscape  Navigator ishlatilib turilganida yangi mahsulot,  Microsoft kompaniyasi 

Internet  Explorer  ni  ishlab  chiqdi  –  bu  esa  absolyut  yangilik  emas,  balki 

oldingisiga qo’shimcha bo’lgan yangi mahsulot edi. 

Oldin  mavjud  bo’lgan  tovar  liniyasini  kengaytirish  –  Bunga  misol  sifatida 

gazetalarning  internet-versiyalarini  va  internetdagi  bank  xizmatlarini  keltirish 

mumkin. 

Mavjud  bo’lgan  tovar  yoki  hizmatlarni  mukammallashtirish  –  masalan, 

Yahoo  tizimi  oldin  qidiruv  ma’lumotnomasi  bo’lgan  edi,  hozirda  esa  hizmatlar 

portaliga aylangan. 

Oldingiga  nisbatan  arzonroq  bo’lgan  mahsulotlar  yaratish  va  borlarini 

imitatsiya qilish – misol sifatida ko’plab internet-provayderlar tomonidan kiritilgan 

internet to’lovining oldindan belgilangan qiymatini keltirish mumkin. 

Agarda katta va muvaffaqiyatli kompaniyalarning tarixini o’rganib  chiqsak, 

ularning  oldinlar  startaplar  ko’rinishida  bo’lganligini  va  rivojlanishning  barcha 

bosqichlarini bosib o’tganliklarini ko’rishimiz mumkin. Bu xolatlarni tahlil qilsak, 

ularning  bir  qancha  o’ziga  hos  xususiyatlarini  bilib  olishimiz  mumkin. 

Informatsion  texnologiya  bilan  bog’liq  mahsulotlarga  kelsak,  agar  ularda  patent 

bo’lgan  taqdirda  ham,  istalgan  raqamli  mahsulotni  bemalol  nusxalab  olishimiz 

mumkin va bunga qarshi samarador kurash usullari xozirda mavjud emas. Shunga 

qaramay,  agar  qandayidr  raqamli  mahsulot  yoki  yangilik  yaratsangiz,  o’z  savdo 

markangizni registratsiya qilib olsangiz, foydadan holi bo’lmaydi -  bu bilan tovar 

belgigizni  nushalashdan  himoya  qilib  olgan  bo‘lasiz.  Elektron  biznesda 

muvaffaqiyatga  erishgan  va  erishmagan  kompaniyalar  amaliyotini  tahlil 

qilinganida ularning boshqaruvida yo’l qo’yilgan bir qancha xolatlarni bilib olish 

mumkin bo’ladi: 

Elektron  biznesda  uzoq  muddat  davomidagi  muvaffaqiyatni  innovatsion 

yechimlar,  yetarli  miqdordagi  investitsiyalar  va  kompaniyaning  uzoq  muddat 

---

Toshkent Moliya instituti 

R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 

 

davomida o’z faoliyatini bir tekis yurita olishi ta’minlab beradi. Agarda kompaniya 

qandaydir  sabablarga  ko’ra  o’sish  uchun  imkoniyat  topa  olmasa,  tashqi  muhit 

o’zgarishlariga dosh bera olmay, muvaffaqiyatsizlikka uchraydi. 

Yuqori  raqobatli  bozorga  chiqilganida  mijozlarni  ushlab  turish  uchun  juda 

kuchli reklama kompaniyasini tashkil eta olmaslik ham kompaniya ishining orqaga 

ketishi va uning honavayron bo’lishiga olib kelishi mumkin. 

Kompaniya  ishida  strategik  yondoshuvning  yo’qligi  ham  muvaffaqiyatga 

erishishdagi katta to’siqlardan biri bo’lishi mumkin. 

Tovar  va  xizmatlarning  sotuv  kanallarini  tanlashda  xatoga  yo’l 

qo’yilganligi ham muvaffaqiyatsizlikka olib kelishi mumkin. O’z tabiati bo’yicha 

elektron  platformalarda  sotilishda  muvaffaqiyatni  ta’minlab  bera  olmaydigan 

mahsulotlar  va  hizmatlar  bilan  elektron  savdoga  chiqish  bunga  bir  misol  bo’la 

oladi.  Gilt-Taste  internet  magazinining  muvaffaqiyatsizlikka  uchrashi  ham  oziq-

ovqatlar  bozorining  on-layn  biznes  uchun  unchalik  mos  kelmasligi  bilan 

tushuntirilgan.  Chunki  bir-biriga  juda  yaqin  bo’lgan  xududlarda  ham 

iste’molchilarning  didi,  tanlovi  va  ovqatlanish  xususiyatlari  bir-biridan  ancha-

muncha  farq  qiladi.  Bu  esa  maqsadli  auditoriyani  ancha  toraytirib,  o’sish 

imkoniyatlarini kamaytiradi. 

Elektron  bozordagi  aniq  bir  pozitsiyaning  mavjud  emasligi  –  kompaniya 

barcha  narsani  va  hoziroq  qilishga  urinishi,  bunga  albatta  iste’molchlarning 

ko’pchiligi ham, xamkorlr ham tayyor bo’lmaydilar. 

Mufaffaqiyatga  bo’lgan  ishonchni  juda  erta  yo’qotish  va  tushkunlikka 

tushish. 

Infratuzilmani  tashkil  etishda  xatolarga  yo’l  qo’yish  –  texnologik 

platformaning  hajmi  kamchilligi,  xosting  hizmatlariga  bog’liqlik,  infratuzilma 

uchun  to’lovlarning  kechitirilishi  va  bu  bilan  bog’liq  bo‘lgan  moliyaviy 

muammolar.  Masalan,  foydalanuvchilarning  rasmlarini  saqlash  hizmatini  taklif 

qiladigan  Everpix  kompaniyasining  muvaffaqiyatsizlikka uchrashi  uning  Amazon