Toshkent moliya instituti r. H. Ayupov, G. R. Boltaboeva raqamli iqtisodiyot asoslari

AddVenture, iTech Capital, ABRT, Mangrove Capital, RBK, Bright Capital, 

Inventure Capital va boshqalar. 

 

Venchur investitsiyalarning bir qancha turalri bo’lib, ular orasida eng keng 

tarqalganlari quyidagilardir: 

1.  Biznes loyihaga investitsiya qilish (seed investment); 

2.  Boshlang’ich biznesga investitsya qilish (start-up investment); 

3.  Qandayidr  mahsulot  loyixasi,  ishga  tushirilayotgan  mahsulot  yoki  hizmat 

lineykasiga  va  biznes  tarixiga  ega  bo‘lgan  kompaniyaga  investitsiya  qilish 

(earlystage investment); 

---

Toshkent Moliya instituti 

R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 

 

4.  Stabil  va  perspektiv  kompaniyaning  mahsulotlarini  mukammalashtirish  va 

uning bozor ulushini kengaytirish uchun investitsiya (expansion investment). 

Venchur  investitsiyalarning  turlari  startaplarning  quyida  keltirilgan  rivojlanish 

bosqichlariga mos tushadi: 

1.  Ekish  bosqichi  –  Seed,  Seedstage  –  kompaniyada  biznes  go’ya  bor,  mahsulot 

yoki  hizmatning  prototipi  yaratilishi  ustida  ish  olib  borilayapti,  biznes-reja  ishlab 

chiqilmoqda  yoki  u  yo’q,  bozorga  chiqish  va  capital  axtarish  uchun  bir  qancha 

tayyorgarlik  ishlarini  olib  borish  kerak,  risklarni  baholash  lozim,  byudjetnu 

rejalashtirish  zarur,  potentsiyal  investor  uchun  loyihaning  taqdimot  versiyasini 

ishlab  chiqish  kerak.  Bubosqichda  startaplar  Ekish  fondlaridan  yoki  biznes-

farishtalardan  moliyalashtirish  olishlari  mumkin.  AQSH  da  super-farishtalar  bitta 

loyihaga  $1  milliondan  ko’proq  pul  tikishlari  mumkin  va  bunda  boshqa  venchur 

kapitalistlar  bilan  sifatli  startap  uchun  raqobat  ham  qiladilar.  Loyihani  baholash 

uchun  esa  huquqiy,  moliyaviy,  marketing  va  ilmiy  texnik  expertiza  o’tkaza 

oladigan kompaniyalarga ham murojaat qilinishi mumkin. 

2. Startap – start-upstage – startapning ishga tushirilishi, pilot versiyada mahsulot 

yaratigan,  uni  testlashtirish  jarayoni  boshlangan  va  birinchi  mijozlarga  hizmat 

ko’rsatish  boshlangan.  Bu  bosqichda  g’oyaning  mualliflari  vechur  fondlardan 

investitsiya olishlari mumkin.  

3.  O’sish  bosqichi  –  Early  Stage  –  Mahsulot  bozorga  chiqarilishga  tayyor, 

startapning  rivojlanishi  amalga  oshirilayapti,  mahsulot  sotuvi  o’sayapti,  stabil 

iste’molchilar  paydo  bo’layapti.  Bu  bosqichda  venchur  fondlar  yoki  banklardan 

investitsiya olinishi mumkin. 

4. Kengayish bosqichi – Expansion Stage – kompaniya faoliyati tezlik bilan o’sib 

borayapti,  sotuv  bozorlari  kengayayapti,  aktiv  sotuvlar  amalga  oshayapti.  Bu 

bosqichda  qo’shimcha  moliyalashtirish  talab  qilinishi  mumkin.  Bu  bosqichda 

banklardan investitsiya olinishi mumkin. 

5.  Rivojlanishning  keyingi  bosqichi  –  Later  Stage  –  bu  bosqich  kompaniyaning 

keyingi rivojlanishi va uning katta ommaviy tashkilotga aylanishi bilan bog’liq. 

---

Toshkent Moliya instituti 

R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 

 

6.  Chiqish  bosqichi  –  Exit  –  bu  bosqichda  investor  biznesdan  chiqib  ketishi 

mumkin, kompaniya  esa hech kimning yordamisiz o’z faoliyatini davom ettirishi 

mumkin. 

 

Tashqi moliyaviy mablag’larni jalb qilishning keng tarqalgan usullaridan biri 

moliyaviy royalty (Royalty Financing) hisoblanadi. Bunda investor ustav kapitalda 

ulush emas, balki kelishilgan vaqt davomida daromaddan ma’lum bir qismini olish 

bo’yicha  shartnoma  tuzadi.  Bunday  kelishuvlar  odatda  loyihaga  investitsya 

qilingan  summa  miqdoridan  3-6%  ko‘proq  pulni  qaytarib  olishni  ko’zda  tutgan 

holda  tuziladi.  Ushbu  moliyalashtirish  usulida  kichik  biznes  egalari  biznesga 

bolgan  egalikni  saqlab  qoladilar.  Bu  usulda  moliyalashtirishga  erishishda 

investorni kelajak mahsulotning foyda bera olishiga ishontirish kerak bo’ladi.