Toshkent moliya instituti r. H. Ayupov, G. R. Boltaboeva raqamli iqtisodiyot asoslari

9.2. Bulutli texnologiyalar (Cloud Computing) va ulardan foydalanish 

Globallashuv  jarayonlarining  oxirgi  qisqa  davrida  asosiy  harakatlantiruvchi 

mexanizmlaridan  biri  bo‘lgan  axborot-kommunikatsiya  texnologiyalari  sohasida 

davr  talabiga  mos  keluvchi  yangi  yo‘nalishdagi  raqamli  texnologiyalar 

yaratilmoqda.  Bu  texnologiyalar  kompyuter  tarmoqlari  klassik  modellaridan 

yetarlicha  darajada  farq  qilishi  bilan  birgalikda,  ayrim  hollarda  aynan  o‘xshash 

tamoyillar  asosida  ish  yuritadi.  Bulutli  hisoblash  texnologiyalari  g‘oyasi  o‘tgan 

asrning  oxirlarida  paydo  bo‘lgan  bo‘lsada,  raqamli  elektron  aloqa  vositalarining 

shiddat bilan rivojlanib borishi va elektron tizimlar foydalanuvchilarining talablari 

uzluksiz  o‘sib  borishi  natijasida  2007-2008  yillardan  boshlab  ommaviylashib, 

tezkorlik  bilan  rivojlanish  bosqichiga  o‘tdi.  Bulutli  hisoblash  (ingl.  Cloud 

computing) odatda, foydalanuvchiga kompyuter resurslari va quvvatini masofaviy 

internet  elektron  xizmati  ko‘rinishida  taqdim  etadi.  Shunday  yo‘l  bilan 

foydalanuvchiga  “virtual”  ko‘rinishdagi  hisoblash  resurslari  taqdim  etiladi  va 

foydalanuvchi  o‘zining  masalalariga  qanday  kompyuter  qanday  qilib  ishlov 

berayotganligi, xamda bu ish qanday turdagi operatsion tizim boshqaruvida amalga 

oshiralayotganligi kabi bir qancha savollarga javob ololmasligi mumkin va aslida, 

bu  savollarga  javob  izlashning  zarurati  xam  bo‘lmaydi.  Ish  yuritilishida 

o‘xshashlik  va  umumiylikni  topgan  xolda  bulutli  texnologiyalarni  “meynfrem” 

---

Toshkent Moliya instituti 

R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 

 

texnologiyalar  (mainframe)  bilan  taqqoslash  mumkin.  Ammo  “bulut”ning 

“meynfrem”dan tamoyil jihatdan ajralib turuvchi farqlari mavjud, xususan, “bulut” 

hisoblash  quvvatlarining  nazariy  jihatdan  cheklanmaganligidir.  Dastlab  vujudga 

kelgan  bo‘lgan  raqamli  ma’lumotlarga  ishlov  berish  texnologiyalari  orasida  grid-

hisoblash  birmuncha  keng  tarqalgan  edi.  Dastlabki  davrda  bu  yo‘nalish  texnik 

vosita protsessorining  bo‘sh turgan  resurslaridan unumli  foydalanish va hisoblash 

quvvatlarini  ixtiyoriy  ravishda  ijaraga  berish  tizimini  rivojlantirish  imkoniyati 

sifatida  qaralgan  edi.  Grid-hisoblash  xamda  bulutli  hisoblash  arxitekturasi 

qo‘llanilayotgan tamoyillariga ko‘ra xam  bir qancha o‘xshash jihatlarga ega. Shu 

bilan  bir  vaqtda,  masofaviy  hisoblash  resurslaridan  foydalanish  uchun  yetarlicha 

moslashuvchan  platformaga  ega  bo‘lganligi  tufayli,  bulutli  hisoblash  modeli  eng 

istiqbolli  texnologiya  deb  tan  olingan.  Hozirgi  kunda  yirik  bulutli  hisoblashlar 

ma’lumotlarga ishlov berish markazlariga joylashgan minglab serverlardan tashkil 

topadi.  Ular  bir  vaqtning  o‘zida  millionlab  foydalanuvchini  minglab  ilova  va 

resurlar  bilan  ta’minlab  beradilar.  Xususiy    kompaniyalarga  katta  kompyuterlar, 

ERP, CRM yoki boshqa turdagi qo‘shimcha qurilmalar sotib olish xamda sozlashni 

talab etuvchi turli serverlarni saqlab turish o‘ta qimmatga tushib ketadi va shuning 

uchun  xam  korxonalar  uchun  bulutli  texnologiyalardan  foydalanish  juda  qulay 

raqamli elektron vosita hisoblanadi. Individual foydalanuvchilar o‘rtasida o‘zining 

qulayligiga ko‘ra Google kompaniyasi tomonidan taqdim etilayotgan “Xujjatlar  –