Toshkent moliya instituti r. H. Ayupov, G. R. Boltaboeva raqamli iqtisodiyot asoslari

Microsoftva  shunga  o‘xshash  kompaniyalarnimarkazlashgan,  demak,  adolatli 

bo’lmagan  (dushmanlik  ruhidagi)  tuzilmalar  deb  hisoblashga  moyil  bo‘lgan  bir 

paytdabaribir  shuni  yoddan  chiqarmaslik  kerakki,  qachonlardir  ular  ham  hech 

kimga  ma’lum  bo‘lmagan  startaplar  g‘oyalari  tufayli  radikal  kompaniyalarga 

aylanishlari mumkin. To‘g‘ri tashkil qilingan huquqiy tizim tufayli,kriptovalyutalar 

asosidagi  bunday  startaplarrivojlanishi  va  foyda  olishi  mumkin  bo‘ladi.  Natijada 

dunyo  ishonch  hosil  qilinishi  oqibatida  yaxshi  tomonga  o‘zgaradi.  Bikoinning 

nufuziga  SilkRoadvaMt.Gox  saytlari  bilan  bog‘liq  voqea  asoratlari  ham  ta’sir 

ko‘rsatadi,  albatta.  Huddi  shuning  uchun  ham  ko‘pchilik  odamlar  butun  boshli 

g‘oyani  boshdan  oxirigacha  aldov  deb  hisoblaydilar.  2014  yil  o‘rtalarida 

o‘tkazilgan  so‘rovning  ko‘rsatishicha,  AQSH  fuqarolarining  faqat  yarmigina 

bitkoin  nima  ekanligini  biladi,  atigi  3%ga  yaqini  undan  foydalangan,  65%i  esa 

undan  foydalanish  ehtimoli  pastligini  aytgan.  Kriptovalyutalarga  ishonch  hosil 

qilish  uchun,  odamlar  unga  ishonishni  boshlagunlariga  qadar  ularga  nimalarnidir 

tushuntirishiga  to‘g‘ri  keladi.Agarda    bitkoin  haqiqatda  yetakchi  valyutaga 

aylanganida,  u  dunyo  fuqarolarining  katta  qismini  larzaga  keltiradigan  iqtisodiy 

kuchlarni  hosil  qila  olgan  bo‘lar  edi.  Yangi  kriptotangalar  «ishlab  topilish» 

tugaganidan  so’ng  va  ularning  umumiy  soni  21  millionga  yetishi  bilan  bitkoin 

---

Toshkent Moliya instituti 

R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 

 

deflyasion  valyutaga  aylanadi.  Bizning  global  iqtisodiyot  hozirgi  holatida 

inflyasion  valyutalarga  asoslanadi.  Kreditga  va  kuchli  monetar  nazoratga 

asoslangan  holda  ishlaydigan  global  iqtisodiyot  uchun  bunday  tizim  katta  ziyon 

yetkazgan  bo‘lar  edi,  ayniqsa,  u  tegishli  tayyorgarliksiz  joriy  qilingan  bo‘lsa. 

Ammo, orada raqobat degan muammo  ham bor.VisavaMasterCard kabi oshkora 

raqobatchilarni  yoddan  chiqaring.  Agar,  aytaylik,  raqamli  to‘lovlarning  barcha 

afzalliklarini  taklif  qiladigan  va  bundan  bitkoinning  barcha  real  va  ehtimoliy 

kamchiliklaridan 

xoli 

bo‘lgan 

to‘lov 

tizimi 

mavjud 

bo‘lsa-chi? 

Kriptovalyutalarning  moliya  tizimida  ustunlik  qiladigan  holatga  erishish  usuli 

ularning  uzluksiz  moslashuv  jarayonidan  iborat  bo‘lib,  buni  hech  kim 

kriptovalyuta  bozoridagi  asosiy  o‘yinchilardan  tezroq  bajara  olmaydi.  Hozir 

raqamli  asr,  bitkoin  esa  –  raqamli  asr  valyutasi  hisoblanadi.  Odamlar  hayotini 

telefonsiz  tasavvur  ham  qila  olmaydigan,  juda  ko‘plab  savdo  bitimlari  onlayn 

amalga  oshiriladigan  dunyoda  muomala  oddiyligi  va  harajatlar  tejalishi  bitkoinga 

ustunlik  beradi.  U  yuqorida  aytib  o‘tilgan  katalizatorlardan  bittasiga,  keyin  yana 

bittasiga,  undan  keyin  yana  bittasigava  ehtiyoj  sezadi.  Pirovardida  bitkoin  shu 

qadar  ommalashdiki,  pulning  uchala  funksiyasini  birlashtiradi  va  shunda  u  xuddi 

dollar kabi buyuk ahamiyatga ega bo‘ladi.Jamiyatdagi salbiy imidjga va me’yoriy 

cheklovlarga  qaramasdan,  tashqi  muhit  kriptovalyutalarning  gullab-yashnashiga 

to‘sqinlik  qilyapti  deb  bo‘lmaydi.  Kriptovalyutalarga  moyillik  bildiradian  ayrim 

davlatlar,  jumladan,  Shveytsariya,  Singapur,  Birlashgan  Qirollik  va  Kanada 

kriptovalyuta  texnologiyalarini  rivojlantirish  bilan  shug‘ullanadigan  innovatsion 

xablar yaratishga hizmat qilgan bo‘lar edi. Xatto AQSH da ham, NDFU direktori 

Bendjamin  Loski  tomonidan  taklif  qilingan  bit-litsenziya  qabul  qilinmaganiga 

qaramay,  chuqur  fikrlaydigan  qonun  chiqaruvchilar  kriptoolam  sohasidagi 

innovatsiyalar  uchun  imkon  qoldirishgan.  Shu  bilan  bir  vaqtda,  rivojlanayotgan 

mamlakatlardagi  kriptotexnologiyalar  rivojlangan  mamlakatlar  bilan  bu  sohada 

tenglashish ma’nosida juda ham sekin harakat qilishmoqda. Lekin u yerlarda ham 

bitkoin  bilan  ishlashga  intilish  sezilarli  darajadaligi  OAV  habarlari  vositasida 

ma’lum  bo’lmoqda.  Bitkoinlar  depozitariysi  va  elektron  hamyonlar  ijaraga 

---