Toshkent moliya instituti r. H. Ayupov, G. R. Boltaboeva raqamli iqtisodiyot asoslari

3-BOB. RAQAMLI IQTISODIYOTNING ASOSIY TARKIBIY 

ELEMENTLARITAVSIFI 

3.1. Maynerlar va ularning raqamli iqtisodiyotdagi ahamiyati 

Maynerlar,  ya’ni  kriptoiqtisodiyotda  raqamli  valyutalarni  yaratuvchi 

(emissiya  qiluvchi)  sub’ektlar  2015–2018  yillarda  bitkoin  kursining  o‘sishi 

hisobiga  ulkan  daromadga  ega  bo‘ldilar  hamda  uning  kursi  2015  hamda  2018 

yillarda  keskin  pasayishidan  katta  ziyon  ham  ko‘rdilar.  Ammo,  shunga 

qaramay,kriptovalyutalar  yordamida  potensial  foyda  olish  imkoniyati  borligi 

tufayli,  ko’pchilik  insonlar  va  kompaniyalar  o’zlarning  kompyuter  resurslarini 

mayning sohasiga jalb qilishni hali ham davom ettirmoqdalar. Harajatlar, ayniqsa, 

elektr  energiyasi  harajatlari  o‘sishi  foyda  olishni  tobora  qiyin  vazifaga 

aylantirishiga  qaramay,  mayningdakompyuter  quvvatlarining  hayratlanarli  tarzda 

o‘sishi kuzilmoqda. Bitkoin jamiyatining ayrim a’zolari mayningni – o’zlari uchun 

farovon  hayot  timsolideb  hisoblanadilar  va  bunga  ishonadigan  kishilar  yetarli 

darajada  ko’p.  Shunday  qilib,  mayning  ayni  damda  «qurollanish  poygasi»  yoki 

«xeshreytlar urushi» bosqichida turibdi. Maynerlar bitkoin matematik masalalarini 

yechishda 

g‘olib 

chiqish 

uchun 

tobora 

yuqori 

natija 

beradigan 

superkompyuterlardan  va  algoritmlardan  foydalanmoqdalar.Nazariy  jihatdan 

blokcheyn  faqat  bitta  bo‘lishi  lozim  va  u  asta-sekinlik  bilan  barcha  tasdiqlangan 

tranzaksiyalarning  uzluksiz,  monolit  qaydini  yaratadigan  xesh-aloqalar  asosida 

shakllanadi. Vaqti-vaqti bilan blokcheynda ikkilanishlar paydo bo‘ladi: tashlangan 

– tugallanmagan yoki tasdiqlanmagan tranzaksiyalar bloki vujudga keladi. Boshqa 

maynerlar  uni  verifikatsiya  qilishga  urinadilar,  lekin  ba’zidauning  qonuniyligi  va 

unga  o‘z  bloklarini  qo‘shib  olish  immkoniyatiga  ishonchlari  komil  bo‘lmaydi. 

Biroqumumiy  rozilikka  asosan  tashkil  qilingan  bitkoin  tizimi  zo‘r  mahorat  bilan 

ishlangani  shundaki,  bunday  ikkilanishlar  uzoq  vaqt  davom  etmaydi.  Axir 

maynerlar  guruhlari  eng  uzun  blokcheyn  tarmog‘i  qonuniy  hisoblanadi  degan 

taxmindan  kelib  chiqib,  harakat  qiladilar.  Maynerlarning  aksariyati,  muayyan 

---

Toshkent Moliya instituti 

R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 

 

blokcheyn  tarmog‘i  ustida  birgalikda  ishlab,  uning  qonuniyligini  tasdiqlaydilar. 

Chunki  ular  ko‘pchilik  maynerlar  tomonidan  tan  olinmaydigan  zanjirning  kichik 

tarmog‘ini  xato  ravishda  (yoki  firibgarlik  maqsadlarida)  davom  ettishga  harakat 

qilib,  ushbu  kichik  qismi  ega  bo‘lgan  hisoblash  resurslariga  ega  bo‘ladilar. 

Kattaroq  hisoblash  resursi  shuni  anglatadiki,  unga  ega  bo‘lgan  maynerlarning 

ko‘pchiligiko‘proq  sonli  kriptotangalar  yutadilar  va  vaqt  o‘tishi  bilan  uzunroq 

blokcheyn  zanjirini  quradilar.  Bu  holatni  o‘z  bloklarini  bloklar  raqamlari  pastroq 

bo‘lgan  va  zanjirlari  qisqaroq  tarmoqlariga  ulaydigan  kompyuterlar  darhol  sezib 

qoladilar. Bu «adashgan» maynerlarkeyinroq zanjirning uzunroq tarmog‘iga o‘tib 

oladilar.  Bloklar  va  tranzaksiyalarularni  maynerlarning  ko‘chiligi  shunday 

hisoblagan  holdagina  qonuniy  hisoblanadilar.  Agarda  alohida  olingan  bir  mayner 

o‘z  qo‘lida  tarmoq  hisoblash  resursining  50%dan  ortig‘ini  mujassam  etadigan 

bo‘lsa,  muammo  yuzaga  kelishi  mumkin.  Shunday  qilib,  ochiq  kodli  dasturlar 

bilan ishlaydigan dasturchilar guruhi hozirgi paytda «egoistik mayning» va «51% 

hujum»dan  himoya  qilishning  qo‘shimcha  choralarini  qidirish  bilan  mashg‘ullar. 

To‘g‘risini aytganda, bitkoin yaratilgan paytdan beri bunday turdagi hech qanday 

muttahamlik  sodir  bo‘lmagan.  Satoshi  Nakamoto  yozganidek,  «…agar  qaysidir