Toshkent moliya instituti r. H. Ayupov, G. R. Boltaboeva raqamli iqtisodiyot asoslari

12.3. Elektron ma‘lumotlar bozorlari 

 

Endi  elektron  ko’rinishdagi  ma’lumotlar  bozoridagi  elektron  tijoratning 

o’ziga  xos  xususiyatlarini  ko’rib  chiqamiz.  Internetdagi  informatsiyon  hizmatlar 

ma’lumot manba’lariga bog’liq ravishda turlarga bo’linadi: 



 

Ma’lumotning ifodalanish tili bo’yicha – qaysi tildagi ma’lumot ma’nosida; 



 

Tarmoqqa  ta’alluqliligi  bo’yicha  –  information  hizmatlar  qaysi  xududda 

yoki qaysi mamlakatda ko’rsatilayapti; 



 

Ma’lumotning ifodalanish usullari bo’yicha   - web-sahifalar, fayl serverlari 

yoki information portallar. 

---

Toshkent Moliya instituti 

R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 

 

Kontent (mazmuni) bo’yicha esa elektron ma’lumotlar quydagi asosiy turlarga 

bo’linishlari mumkin: 

o 

Ommaviy  iste’mol  uchun  (ommaviy  bozor  uchun)  mo’ljallangan 

ma’lumotlar – information agentliklar, yangiliklar portallari, ma’lumotnoma 

servislari,  ob-havo  bashorati,  xuzuqiy  ma’lumotlar,  ommaviy  axborot 

vositalari; 

o 

Moliyaviy,  birja,  statistik  va  biznesga  oid  ma’lumotlar,  yangiliklar,  bozor 

haqidagi ma’lumotlar, jahon OAV daydjestlari va turli biznes jurnallaridagi 

ma’lumotlar; 

o  Ilmiy-ta’limiy  ma’lumotlar  –  universitetlar  va  ta’lim  muassasalari  saytlari, 

ilmiy  jurnallargagi  ma’lumotlar,  ta’lim  protallari  va  onlayn  ta’limga  oid 

ma’lumotlar. 

Zamona  zayliga  mos  ravishda,  ishbilarmonlikka  oid  yangiliklar  yetkazib 

beruvchilar  keyingi  yillarda  o’quvchilar  va  elektron  hizmatlar  iste’molschilari 

bilan muloqotni asosan elektron usulda olib bormoqdalar. Bunga ayniqsa o’quvchi 

yoshlar  juda  o’rganib  qolib,  qog’oz  ko’rinishidagi  ma’lumotlardan  minimal 

miqdorda foydalanmoqdalar. Ushbu tendentsiya keyinchalik ham yanada kuchayib 

borishi kutilmoqda. 

    Quyida  elektron  ko’rinishdagi  ma’lumotlarning  aylanishiga  bir  misol  sifatida 

umumiy ovqatlanish sohasidagi elektron tijoratda elektron ma’lumotarning qanday 

ishlatilishini  ko’rib  chiqamiz.  Hozirda  ushbu  sohadagi  rivojlanishning  asosiy 

tendentsiyasi  restoranlardan  ovqatlarni  xo’randalarga  onlayn  usulda  yetkazib 

berish  bo’lib  qoldi.  Bunday  hizmat  turini  restoran  va  kafelarning  o’zlari  jam  va 

faqat  shu ish  bilan  shug’ullanishga  mutaxassislashgan  kompaniyalar  ham  amalga 

oshira  oladilar.  AddVenture  kompaniyasining  ma’lumotlariga  ko’ra,  Rossiyada 

ushbu  hizmat  turi  bozorining  hajmi  hozirgikunda  (2018)  $1,8  milliard  dollar 

atrofida  ekan  va  bu  bozor  asosan  Moskva  va  Sankt-Peterburgga  o’xshash  katta 

shaxarlarda  mavjud  ekan.  Halqaro  bozorda  esa  ovqatlarni  onlayn  yetkazib  berish 

bilan FoodPanda, Lieferheld, Lieferando.de, GrubHub va JustEat kompaniyalari 

shug’ullanadilar.  Ovqatlarni  onayn  yetkazib  berish  bilan  shug’ullanadigan 

---

Toshkent Moliya instituti 

R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 

 

kompaniyalarining 

biznes-modellari 

quyidagiga 

asoslangan: 

Agregator-

kompaniyalar  barcha  hamkor  restoranlar  to’g’risidagi  kerakli  ma’lumotlarni,  shu 

jumladan, menyu, baholar, yetkazib berish shartlarini xo’randalarga intenet orqali 

taqdim etadilar (https://vc.ru/p/deliveryclub-50). Agregatorlarni ko’rsatgan narxlari 

restoranlarning  portallarida  keltirilgan  narxlar  bilan  bir  xil  bo’lishi  kerak. 

Agregator-kompaniya  xar  bir  operatsiyadan  oldindan  kelishilgan  miqdordagi 

daromad 

oladi. 

Bunday 

modeldan 

foydalanilganda 

biznesning 

barcha 

ishtirokchilari  o’z  ulushlarini  oladilar,  ya’ni,  agregator  masshtab  (ko’lamlilik) 

effektidan daromad oladi, restoranlar iste’molchilar soni k’paygani tufayli daromad 

oladi,  xo’randalar  esa  sifatli  va  qulay  servisdan  foydalanadilar.  Keyingi  yillarga 

ovqatni  10-15  daqiqada  yetlazib  berish  servisi  ham  yo’lga  qo’yildi.  Bunga  misol 

bo’lib,  UberEATS  ni  keltirishimiz  mumkin.  Ko’rib  chiqilayotgan  bozorda 

muvaffaqiyatli  faoliyat  yuritish  uchun  tanlangan  bozordagi  iste’molchi-

xo’randalarning xoxish-istaklarini, qaerda va qanday ovqatlarni xush ko’rishlarini 

yaxshilab o’rganish kerak bo’ladi.  Masalan, Moskvada sushi zakaz qilishi yaxshi 

ko’rishsa,  Peterbergda  pitstsani  ma’qul  ko’rishdai,  Senegalda  esa  muzqaymoqni 

afzal  ko’rishsa,  Malayziyada  Starbucks  kofesini,  Qozogstonda  frantsuz 

bulochkalarini, Toshkentda esa oshni ko‘proq zakaz qilishadi. Ovqat zakaq qilish 

ba’zi  mamlakatlarda  onlayn  amalga  oshirilsa,  boshqalarida  call-markazlar 

vositasida  qilinadi.  Biznes  tashkil  qilishda  shularni  ham  hisobga  olish  kerak 

bo‘ladi, albatta.