Toshkent moliya instituti r. H. Ayupov, G. R. Boltaboeva raqamli iqtisodiyot asoslari

Smart soatlar, valyuta almashinuv servislari, bitkoin va blokcheynlar 

Endi  Fintexning  eng  muhim  uskunalari  bilan  tanishib  chiqamiz.  Valyuta 

bozorida  WeSwap  deb  nomlangan  servis  yaqin  yillarda  paydo  bo’lganiga 

qaramay,  u  an’anaviy  valyuta  bozorida  ham  faol  ishlatilina  boshladi.  WeSwap 

servisi  turli  mamlakatlardagi  foydalanuvchlarga  o’zaro  muloqot  qilish  va 

an’anaviy  onlayn  almashtiruv  puktlridan  ko’ra  foydaliroq  kursda  valyuta 

almashtirish uchun imkoniyat yaratadi, chunki bu tizimda hech qanday komission 

to’lovlar  mavjud  emas.  Bu  servis  MasterCard  tizimi  tomonidan  quvvatlanib 

turiladi va uning ommaviyligi exponent bo’yicha o’sishi kutilmoqda. Aqlli soatlar 

ham  asta-sekin  inson  kundalik  faoliyatiga  kirib  kelmoqda,  ammo  uning  paydo 

bo’lishi  bank  sohasida  ham  inqilob  ro’y  berishiga  olib  kelishi  kutilmoqda. 

Masalan,  Apple  Watch  uning  egasi  bank  xisobi  balansini  tekshirishga, 

tranzaktsiyalar  tarixini  kuzatishga  va  bankning  eng  yaqin  filialini  topishga  imkon 

---

Toshkent Moliya instituti 

R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 

 

beradi. Mobil to’lov tizimlarining rivojlanishi bilan bunday soatlarning funktsional 

imkoniyatlari  ham  tobora  osha  boradi.  Yana  bir  Spendific  deb  nomlangan  mibil 

ilova  foydalanuvchining  bank  hisob  raqamiga  ulanib,  barcha  sarf-harajatlarni 

analiz  qiladi  va  shundan  so’ng,  qancha  pulni  sarf  qilish  mumkinligini  chamalab 

beradi.  Ilova  real  vaqt  rejimida  to’lovlarni  hisobga  olgan  holda  yangilanib  turadi. 

MoneyHub  deb  nomlangan  ilova  esa  yuqoridagi  barcha  imkoniyatlarga  ega 

bo’lgan  holda,  uy  yoki  mashina  sotib  olish  uchun  pul  yig’ish  yoki  pensiya 

jamg’armasi  qilish  kabi  uzoq  muddati  rejalashtirish  amallarini  ham  bajara  oladi. 

Dastur  turli  hildagi  stsenariylarni  hisobab  chiqadi  va  ular  foydalanuvchining 

moliyaviy  holatida  qanday  ta’siq  qilishini  tahlil  qiladi.  Ko’pchilik  fintex-

provayderlar hozirgi kunda internetni o’z servislarini rivojlantirish uchun maqsadli 

platforma sifatida ishlatadilar. Zamonaviy iste’molchilarni smart soatlar, eng ilg’or 

moliyaviy  texnologiyalar  va  mobil  to’lovlarning  kengaytirilgan  imkoniyatlari 

o’ziga jalb qiladi. Uzoq muddat davomida ko’pchilik tomonidan tan olinmaganiga 

qaramay,  kriptovlyutalar  ham  asta-sekin  kelajak  valyutasi  sifatida  bir  qancha 

mamlakatlarda  tan  olinayapti.  Masalan,  Evrova,  AQSH,  Xitoy,  Yaponiya  kabi 

davlatlarda bitkoin barter operatsiyalarida faol qo’llanilaypti. Ammo uning yanada 

rivojlanishiga administrativ-xuquqiy bazaning yo’qligi va bir qancha administrativ 

to’siqlar borligi imkon bermayapti. Nazariy jihatda bitkoin yoki qandaydir boshqa 

kriptovalyuta  universal  valyuta  bo’lib  qolishi  mumkin,  ammo  ko\pchilik 

davlatlarning ichki qoidalari va siyosati hozircha bunga yo’l bermayapti. Yana bir 

moliyaviy  texnologiya  turi  kriptovalyutalarning  asosi  bo’lgan  blokcheyn  deb 

nomlanadi. Bu bilan bog’liq masalalar risolamizning alohida bo’limlarida batafsil 

ko’rib chiqiladi. Xulosa qilib aytganda, biz bank sektorining keng ko’lamli raqamli 

transformatsiyasi  davrida  yashayapmiz.  Ehtimol,  yaqin  o’n  yillarda  bank  tizimi 

oxirgi yuz yillardagiga nisbatan kattaroq miqyosda o’zgarishi mumkin.