Toshkent moliya instituti r. H. Ayupov, G. R. Boltaboeva raqamli iqtisodiyot asoslari

Smart  Angels  va  boshqalar),  kreditlash  tizimlari  (LendingClub,  Zopa,  Pret 

d’Union)  kabi  nomlar  va  tushunchalar  juda  yaxshi  tanish.  U’quvchilarimizdan 

ba’zi  birlari  esa  bunday  tizimlardan  faol  ravishda  foydalanadilar  ham.  Bunday 

texnologiyalar  moliyaviy  taxnologiyalar  bo’yicha  eng  rivojlangan  davlatlarda  – 

Britaniya,  AQSH,  Frantsiya,  Gonkong,  Singapur  ishlab  chiqishgan  va 

rivojlantirishmoqda.  Bunday  texnologiyalarning  rivojlanishi  an’anaviy  moliyaviy 

texnologiyalarning  krizisidan  va  unga  bo’lgan  ishonchning  yo’qolishi  tufayli 

paydo  bo’ldi.  Shu  tufayli  yangi  va  juda  arzon  xizmatlar  taklif  etadigan  fintex-

provayderlar  paydo  bo’ldi  va  bu  xizmatlar  mobil  ilovalar  platformalari  orqali 

amalga  qulay  usulda  oshirila  boshlandi.  Bunday  zamonaviy  moliyaviy 

texnologiyalar oddiy interfeysli texnologik servislar taklif qilgan xolda ommaning 

ishonchini  qozondilar.  Banklarga  bo’lgan  ishonchga  putur  yetishi  sharoitida 

moliyaviy staraplar past narxlardagi shaffof xizmatlar taklif qilish vositasida aholi 

ishonchiga  sazovor  bo’ldilar.  Moliyaviy  texnologiyar  –  fintex  ning  mohiyatini 

---

Toshkent Moliya instituti 

R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 

 

ikkitagina so’z bilan ifodalash mumkin “o’zimboshqaraman”.  Masalan, startaplar 

tomonidan  ishlab  chiqilgan  pul  o’tkazish  mexanizmini  ko’rib  chiqamiz.  Bunda 

foydalanuvchi  o’z  pullari  bilan  nimalar  bo’layotganini  ko’rib  va  kuzatib  turadi, 

vositachi uchun komission to’lov to’lamaydi – ya’ni o’z moliyaviy vositalarini o’zi 

mustaqil  ravishda  boshqara  oladi  va  bunga  oldingidan  ko’ra  kam  pul  sarf  qiladi. 

Xuddi  shuning  uchun  ham  fintex  juda  katta  ijtimoiy  ahamiyatga  ega  bo’lgan 

innovatsiyadir. Hozirgi davrda chet elda ishlaydigan xodimlarning o’z vatanlariga 

pul  jo’natishlari  uchun  mo’ljallangan  WorldRemit  va  Remitlyservislari  juda 

ommabop  bo;lib  ketgani  tufayli  ular  mos  ravishda  $100  million  $12,5  million 

investitsiyalar  yig’a  oldilar.  Moliyaviy  inqiroz  davrida  banklar  nafaqat  ishonchni 

yo’qotdilar, balki kredti olish jarayonini ham ancha murakkablashtirib yubordilar. 

Teng huquqli kreditlash deb nomlangan yangi moliyaviy texnologiyalar esa kredit 

olishni  oson,  shaffof,  imkonli  va  tezkor  qilishga  muvaffaq  bo’ldilar.  Kredit 

olishning  bunday  usuli  dezintermediatsiya  printsipi  (vositachilardan  voz 

kechich)asosida  ishlaydi.  Kredit  oluvchi  va  kreditt  beruvchi  orasidagi  moliyaviy 

kelishuvlar  mahsus  savdo  maydonlarida  amalga  oshiriladi.  Bu  yo’nalish  bo’yicha 

eng katta muvaffaqiyatlarga erishga kompaniyalardan biri bo’lgan  Lending  Club