Toshkent moliya instituti r. H. Ayupov, G. R. Boltaboeva raqamli iqtisodiyot asoslari

Kafolatlangan  konfidentsiallik: 

tranzaksiyalarning  ommaviy  bo‘lishi 

unchalik shart emas. 



 

Buxgalteriya  kitobi  audit  uchun  doimo  tayyor

:  operatsiyalar  konfidensial 

xolda  bo’lsalar  ham,  ular  nazorat  qiluvchi  organlar  uchun  ochiq  bo‘lishi 

kerak. 



 

«masshtablashtiriladigan»  blokcheyn

:  ideal  xolatda  bloklar  zanjiri  katta 

sondagi kelishuvlarni ta’minlashi lozim. 



 

uzoq  muddat  faoliyat  ko‘rsatuvchi  blokcheyn

:  xozirgi  kunda  mavjud 

---

Toshkent Moliya instituti 

R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 

 

bo‘lgan to‘lov tizimlari ancha avval paydo bo‘lgan. Blokcheynga asoslangan 

yangi  tizimlar  eksilarining  davomi  bo‘lishi  kerak.  Biz  esa  kelajakda  xosil 

bo‘lishi  mumkin  bo‘lgan  muammolarni  oldindan  bilish  imkoniyatiga  ega 

bo‘lishimiz lozim. 

Shunday  qilib, 

IBM

  kompaniyasining  nuqtai-nazaridan,  xozirgi  davrda 

blokcheyn texnologiyasi o‘z rivojlanishining boshlang’ich bosqichida turibdi va u 

xozircha  bank-moliya  sektorining  talablariga  to‘liq  javob  bera  olmaydi.  Asosiy 

muammolar 

sifatida 

blokcheynda 

xozircha 

«

masshtablashtirish

» 

va 

tranzaksiyalarning 

konfidensiallagi  ta’minlanmagan.  Shunga  qaramasdan, 

IBM

kompaniyasining 

mutaxassislari 

joriy 

xolatni 

tahlil 

qilgan 

xolda 

blokcheyndan  foydalanish  faqatgina  bank  sektori  bilan  chegaralanib  qolmasligini 

va uning 

B2B, G2C, G2B

 kabi biznes olamining barcha sohalariga tadbiq qilinishi 

mumkinligini tan oldilar. Bulardan tashqari, ko‘p ishtirokchilarga ega bo‘lgan bank 

loyihalarida  tizimlarning  o‘zaro  muloqotida  kelishuvlarni  moslashtirish  ham 

nazarda  tutilishi  kerak.  Ammo,  xozirgi  davrdagi  bank  tizimlarining  bir  turda 

emasligi  xuddi  shu  talablarning  bajarilishiga  mone’lik  qiladi.  Shu  xolat  bilan 

bog’lik  xolda  Den  Millmanning  quyidagi  fikrini  keltirish  mumkin:  «

Har  qanday 

o‘zgarishlarning  sir-asrori  eskilik  bilan  kurashish  emas,  balki  barcha  kuch-

quvvatni yangilik yaratish uchun safarbar qilishdir

».  

E

ndi  esa  ketma-ket  ravishda  turli  davrlarda  xosil  bo‘lgan  va  o’ziga  xos 

ekosistema yaratgan blokcheyn texnologiyalarining bir qancha variantlarini ko‘rib 

chiqamiz.  Buni  avvalo  bitkoin  blokcheyni  va  uning  yaratilish  tarixi  bilan 

tanishishdan boshlaymiz. Bitkoin 1999 yilda