Toshkent moliya instituti r. H. Ayupov, G. R. Boltaboeva raqamli iqtisodiyot asoslari

Deloitte

  konsalting  kompaniyasiRossiya  banklari 

orasida  yangi  texnologiyalarni  qo‘llash  jarayonini  tadqiq  etib,  buning  natijasida 

ekspertlar 11 ta innovatsiyani tanlab oldilar va ularni bir nechta guruhga ajratidilar: 

havfsizlikni ta’minlash 

(«aqlli» identifikatsiya-

II

-Intellektual Identification

), tahlil 

(

Big  Data

,  shaxsiy  moliyaviy  yordamilar  – 

PDA

  –  Personal  Digital  Assistent

), 

raqamli  texnologiyalar  (

onlayn-hamyon,  muloqotsiz  to‘lov  va  boshqalar

), 

avtomatlashtirish  (

bo‘linmalardagi  avtootvetchiklar  va  robotlar

),  geymifikatsiya 

(

mijozlar uchun o‘yinlar va kvestlar

) va 

P2P

-kreditlash. 

Kripto-aktivlar,  ya’ni  blokcheyndagi  o‘z  qiymati  va  egasi  bo‘lgan  qaydlar 

yig‘indisi  aylanmasi  bilan  endi  faqat  litsenziya  asosida  shug‘ullanish  mumkin. 

Litsenziyalashga  mayning,  kripto-aktivlar  bozoridagi  hizmatlar  va  kripto-birjalar 

faoliyati  kiradi.  Bu  yo‘nalishlarni  litsenziyalash 

NAPU

  (

Loyihalarni  boshqarish 

milliy  agentlagi

)  tomonidan  amalga  oshiriladi.Keyinroq  O‘zbekistonda    kripto-

birjalarga  bo’lgan  talablar  ham  tasdiqlandi:  xorijiy  korxona,  «

ustav  miqdori

»  30 

000  ekyu  (

5,5  mlrd  so‘mdan  ortiq

),  elektron  tizim  mavjudligi,  savdoni  amalga 

oshirish  qoidalari,  bozor  kotirovkalaridan  foydalanish  va  savdo  haqidagi 

axborotlarni  besh  yil  davomida  saqlash  majburiyati.Ko‘plab  virtualvalyutalar 

moddiy 

ta’minotga 

ega 

bo‘lmasdan, 

ijtimoiy 

shartnoma 

shakli 

hisoblanadi.Ta’kidlash  joizki,  valyutalar,  obligatsiyalar,  aksiyalar,  opstionlar, 

veksellar  va  boshqa  shu  kabi  moliyaviy  vositalarning  mutlaq  ko‘pchiligi  ham 

ijtimoiy shartnoma shakli hisoblanadi va to‘liq moddiy ta’minotga ega bo‘lmaydi. 

Biroq  agar  klassik  valyuta  qimmati  asosanuni  emissiya  qiladigan  mamlakatning 

moliyaviy-iqtisodiy  va  siyosiy  holatiga  bog‘liq  bo‘lsa,  kriptovalyutalar  qiymati 

faqat  undan  foydalanuvchilar  kutadigan  natijalar  bilan  belgilanadi.Kembridj 

universiteti  tadqiqotlariga  ko‘ra,  kriptovalyutalardan  foydalanuvchilar  umumiy 

soni so‘nggi uch yil ichida to‘rt baravar – 2013 yildagi 8,2 milliondan 2018 yilga 

kelib  taxminan  50  milliongacha  o‘sdi.Ta’kidlash  joizki,  raqamli  iqtisodiyotga 

o‘tilish  bilan  iqtisodiy  o‘sish  tendensiyalari  yanada  faol  o‘sish  tomon  o‘zgarishi 

---

Toshkent Moliya instituti 

R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 

 

mumkin.  Bir  tomondan,  yaqin  yillarda  kriptoiqtisodiyot  umumiy  hajmi  alohida 

mamlakatlar  byudjeti  bilan  taqqoslanadigan  darajaga  yetadi.  Boshqa  tomondan, 

ushbu iqtisodiy faollikbutun dunyo bo‘ylab (

eng katta qizg‘inlik Xitoy, Yaponiya, 

Evropa  Ittifoqi  davlatlari,  Skandinaviya  davlatlari,  AQSH,  Janubiy  Koreya  va 

Afrikaning bir qator mamlakatlarida kuzatildi

) tarqalgan, ammo uning ko‘lami har 

bir  alohida  mamlakat  iqtisodiyoti  umumiy  hajmida  va  jahon  miqyosida  u  qadar 

sezilarli  miqdorda  emas.  Bir  qator  davlatlar  (

Shveysariya,  Angliya,  Isroil  va 

boshqalar

)  blokcheyn  texnologiyasini  qo‘llagan  holda,  o‘zining  mos  keluvchi 

markaziy  banklar  tomonidan  emissiya  qilinadigan  va  nazorat  qilinadigan  virtual 

valyutasini  ham  yaratish  istagini  bildirdilar.  Bir  tomondan,  blokcheyn  va  boshqa 

texnologiyalar  joriy  qilish,  shubhasizki,  davlat  virtual  valyutalari  ishonchliligini 

oshiradi,  boshqa  tomondan  esa,  bunday  yondashuvkriptovalyutalarning  asosiy 

g‘oyasiga  (

taqsimlangan  va  markaziy  boshqaruvsiz

)  zid  keladi  va  unga  to‘liq 

ma’noda  qarshilik  ko‘rsata  olmaydi.Nima  bo‘lganda  ham,  barcha  davlatlar 

o‘zining moliyaviy va iqtisodiy tizimini ularning bir qismi tartibga solinadigan bir 

nechta  valyuta  muomalada  bo‘lishiga  tayyorlashi  zarur  deb  o’ylaymiz.Xususan, 

Kanadaning eng yirik banklaridan biri, yangi Shotlandiya banki yoki