Toshkent moliya instituti "pensiya ishi" kafedrasi "ijtimoiy ta

                                           
1
  O‘zbekiston  Respublikasi  Birinchi  Prezidenti  I.  Karimovning  O‘zbekiston  Respublikasi  Konstitutsiyasi  qabul 
qilinganligining 22 yilligiga bag‘ishlangan tantanali marosimdagi ma’ruzasi. Xalq so‘zi // 06.12.2014. 
2
  O‘zbekiston  Respublikasi  Birinchi  Prezidenti  I.  Karimovning  O‘zbekiston  Respublikasi  Konstitutsiyasi  loyihasi 
bo‘yicha 1992-yil 8-dekabrda Oliy Kengashning tarixiy sessiyasida so‘zlagan nutqidan. 
3
  O’zbekiston  Respublikasi  Prezidentining  2016-yil  28-dekabrdagi “O’zbekiston  faxriylarni  ijtimoiy  qo‘llab-
quvvatlash “Nuroniy”  jamg‘armasi  faoliyatini  yanada  takomillashtirish  chora-tadbirlari  to‘g‘risida”gi PF-4906-son 
Farmonidan. 

---

Shu  munosabat  bilan  O‘zbekiston  Respublikasi  Prezidentining 2016-yil  28-dekabrdagi 
“Keksalar va nogironlarni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash tizimini yanada takomillashtirish 
bo‘yicha  qo‘shimcha  chora-tadbirlar  to‘g‘risida”gi  PQ-2705-son  qarori  qabul  qilindi  va  unda 
“o‘zgalar parvarishiga muhtoj yolg‘iz keksalar va nogironlar turmush darajasi va sifatini har yil 
ushbu  kontingentga  kirgan  4  ming  odamni  umumiy  miqdori  3,2  milliard  so‘m  bo‘lgan  asosiy 
oziq-ovqatlar, gigiena vositalari bilan ta’minlash yo‘li bilan oshirish, 1941-1945 yillardagi urush 
qatnashchilariga  sanatoriylarda  har  yili  sog‘lomlashtirish  kursidan  o‘tish  o‘rniga  yo‘llanmaning 
o‘rtacha  narxiga  teng  ravishda  kompensatsiya  olish  huquqini  berish,  yolg‘iz  va  kam 
ta’minlangan  keksa  fuqarolarni  umumiy  miqdori  6,4  milliard  so‘m  hajmidagi  qishki  kiyim 
komplekti  va  poyafzal,  shuningdek  qishga  g‘amlash  uchun  qishloq  xo‘jaligi  mahsulotlari  bilan 
har  yili  ta’minlash”
1
  bilan  bog‘liq  chora-tadbirlar  belgilandi.  Qarorda  belgilangan  vazifalar 
mamlakatimiz pensiya ta’minoti tizimi zimmasiga ham katta mas’uliyat yuklamoqda. 
Fuqarolarning keksaygandagi hayot faoliyati daromad manbalari va ularning barqarorligi 
kabi jiddiy muammolar bilan bog‘liq bo‘ladi. Kishilik taraqqiyoti davomida insonlar keksaygan 
sari,  to‘laqonli  mehnat  qilish  qobiliyatini  yo‘qota  borgan  sari  kambag‘allikka  duchor  bo‘la 
boshlagan,  farzandlarining  qo‘liga  tobora  ko‘proq  qaram  bo‘la  boshlagan.  Farzandlarning  o‘zi 
ham  o‘z  tirikchiligini  o‘tkazish,  hayot  uchun  kurashish  yo‘lida  ish  qidirib  bir  joydan  boshqa 
joyga sarson bo‘lishga majbur bo‘lganda, qariyalarining ahvoli undan-da  yomonlashgan. Agrar 
ishlab  chiqarishga  asoslangan  jamiyatlarda  keksaygan  jamiyat  a’zolarining  ahvoli  hozirgi 
kunlarda ham ayanchliligicha qolmoqda.  
Agar yuz yil oldingi tarixga nazar tashlasak, xatto sanoati rivojlangan mamlakatlarda ham 
mehnatkashlarning  kamdan-kam  qismi  mehnat  faoliyatini  to‘xtatgandan  keyin  ishonchli 
daromadga ega bo‘lgan. Ularning ko‘pchiligi kambag‘allikka duchor bo‘lishdan qo‘rqib, imkoni 
boricha  uzoqroq  ishlab  qolishga  harakat  qilgan.  Nogiron  bo‘lib  qolish  yoki  boquvchisini 
yo‘qotish  kabi  hayotiy  hodisalar  esa  ularning  kambag‘allik  yoki  birovga  qaramlikka  mahkum 
bo‘lish  ehtimolini  yanada  kuchaytirgan.  Shu  sababli  eng  ommaviy  va  moliyaviy  oqibatlariga 
ko‘ra  eng  og‘ir  ijtimoiy  havf-xatarning  -  qarilik,  nogironlik,  boquvchisini  yo‘qotish  havf-
xatarining mavjudligi pensiya dasturlarining shakllanishiga olib keldi.  
Natijada  XIX  asrning  oxiri  –  XX  asrning  boshlarida  ko‘pchilik  sanoati  rivojlangan 
mamlakatlarda  milliy  pensiya  tizimlarining  shakllanish  jarayoni  kishilik  taraqqiyoti  tarixiga 
muhim bosqich bo‘lib kirdi. Shu davrdan boshlab “qarilik – bu kambag‘allik, nochorlik” degan 
tushunchalar  birmuncha  eskirdi.  Bundan  tashqari,  ko‘pchilik  mamlakatlarda  fuqarolar  mehnat 
faoliyatini  tugatgandan  keyin  ham  normal  hayot  faoliyatini  kechirish  uchun  yetarlicha  moddiy 
ta’minlanish imkonini beradigan pensiyalarga ega bo‘ldilar. Ularning moddiy ta’minot darajasi 
xatto  ayrim  ishlovchi,  lekin  ko‘p  bolali  yosh  mehnatkashlardan  ham  ko‘ra  yuqoriroq  bo‘la 
boshladi. 
“Pensiya”
 
so‘zining o‘zi lotincha “pension” so‘zidan olingan bo‘lib, mehnat qobiliyatini, 
va demak, ish haqi ko‘rinishidagi daromad manbaini  yo‘qotganda, qarilikda, nogironlikda yoki 
boquvchisini  yo‘qotganda  moddiy  ta’minlash  uchun  muntazam  to‘lanishi  mo‘ljallangan  pullik 
to‘lov  ma’nosini  anglatadi.
 
Shundan  kelib  chiqqan  holda,  pensiya  tizimi  deganda  mamlakat 
fuqarolarini  ma’lum  yoshga  etganda,  nogironlikda,  boquvchisini  yo‘qotganda  moddiy  jihatdan 
ta’minlash  bilan  bog‘liq  bo‘lgan  huquqiy,  moliyaviy,  tashkiliy  munosabatlar,  shuningdek, 
maxsus ixtisoslashgan tashkiliy tuzilmalar yig‘indisi tushuniladi.