|
Davlat investitsiya resurslari
Chet el investitsiyalari
shaxsiy
jalb qilingan
qarzga olingan
Davlat va respublika sub’ektlari darajasida
Tashqi manbalar
Ichki manbalar
Risk keltirib chiqaruvchi
Risksiz
Kapital qo’yilmalar
Ishlab chiqarish zaxiralari
rasm. Tadbirkorlik subyektlarini moliyalashtirish manbalari tasnifi24
Jalb qilish usuli bo‘yicha tadbirkorlik subyektlarini moliyalashtirishning barcha manbalarini tashqi va ichki turlarga bo‘lish mumkin. Ichki manbalarga xo‘jalik yurituvchi subyekt doirasida jalb qilish mumkin bo‘lgan manbalar kiradi (foyda, amortizatsiya ajratmalari va boshqalar), tashqi manbalarga esa tashqaridan jalb qilinadigan mablag‘lar kiradi (kredit ko‘rinishida olingan mablag‘lar, qimmatli qog‘ozlar emissiyasidan olingan mablag‘lar va boshqalar).
Iqtisodiyoti o‘tish davrini boshidan kechirayotgan davlatlarga xos bo‘lgan moliyaviy resurslar cheklanganligi sharoitida, bunday muammolarni hal qilish davlatning aralashuvisiz amalga oshirilishi mumkin emas, chunki tarmog‘ida
24 Теребова С.В., Подолякин О.В., Уснов В.С. Предпринимателство в регионе: состояние, перспективи. Изд.: ИСЕРТ РАН, 2011.270 c
faoliyat yurituvchi kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlari faoliyatini tartiblovchi mos qonunchilikni, moliyaviy infratuzilmani va boshqa sharoitlarni yaratish davlat vakolati doirasiga kiradi. Amaldagi qonuniy - huquqiy vositalarni muvofiqlashtirib, faoliyat yurituvchi kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlarini rivojlanishi uchun kuchli turtki berishi va oqibatda mamlakat iqtisodiyotining rivojlanishiga erishishi mumkin. Bunday vositalardan biri Markaziy bankning qayta moliyalash stavkasi va soliq stavkalari hisoblanadi. Ular orqali korxonalar faolligini jiddiy ravishda rag‘batlantirish mumkin, lekin boshqa tomondan davlat makroiqtisodiy barqarorlikni ham ta’minlashi lozim – inflyasiyani yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan darajada ushlab turish, davlat byudjeti defitsitining o‘sishiga yo‘l qo‘ymaslikka erishishi lozim. Demak, “SSP Marg‘ilon biznesga ko‘maklashish markazi” tarkibida faoliyat yurituvchi faoliyat yurituvchi kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlarini samarali moliyalashtirish imkoniyatlari cheklangandir, aynan mana shu yerda moliyaviy resurslar hajmining cheklanganligi sharoitida ularni moliyalashtirishning yangi shakllari va usullarini ishlab chiqish muhim ahamiyatga ega.
Tadbirkorlik subyektlarini moliyalashtirish samaradorligini tahlil qilish va unga erishish makro va mikrodarajada amalga oshiriladi, chunki ular moliyaviy samaradorligini aniqlashda davlat va korxona nuqtai nazaridan yondashiladi. Tadbirkorlik subyektlarini moliyalashtirish samaradorligini aniqlashda, asosan bu sohani samarali moliyalashtirish manbalarini aniqlashga va samarali investitsion loyihalarni amalga oshirishga ahamiyat beriladi. Tadbirkorlik subyektlarini moliyalashtirish samaradorligini aniqlashda tahlil obyektlaridagi farqlarga qaramay umumiy bo‘lgan obyekt – kichik korxonalar va mikrofirmalar investitsion loyihasi qabul qilingan. Tahlilning mazkur obyektini o‘rta va uzoq muddatdi moliyalashtirishda asosiy deb hisoblash mumkin, chunki u loyihani amalga oshirishga ta’sir ko‘rsatuvchi mavjud barcha omillarning tahlilini qamrab oladi. Boshqacha aytganda, ulardagi investitsiya loyihalarini tahlil qilib, mazkur faoliyatni moliyalashtirish samaradorligini aniqlash mumkin. Tadbirkorlik subyektlarini rivojlantirish va ularni texnik modernizatsiyalar uchun ishlab
chiqilgan investitsion loyihalar samaradorligini aniqlash bo‘yicha olib boriladigan ishlar investitsiya oldi tadqiqotlarining eng mas’uliyatli bosqichlaridan biri bo‘lib hisoblanadi. U investitsiya oldi tadqiqotlarining avvalgi boschqichlarida yig‘ilgan va tahlil uchun tayyorlangan butun texnik-iqtisodiy va moliyaviy axborotlarni batafsil tahlilini va umumlashtirilgan (integral) bahosini qamrab oladi. Moliyalashtirish uslublari va shaklarining o‘zaro bog‘liqligi 3-rasmda keltirilgan.
Tadbirkorlik subyektlarini bevosita moliyalashtirish uslubi korxonaga kapital qo‘yilmalarni jalb etish va ularni shakllantirish uchun va aylanma mablag‘larni o‘rnini to‘ldirish uchun qo‘llanilishi mumkin.
Bugungi kunda amaliyotda bevosita moliyalashtirishning 3 xil shakli mavjud bo‘lib, ular orasida eng keng tarqalgani kreditlashdir. Kredit kichik korxonalar va xususiy tadbirkorlarga to‘lovlilik, ta’minlanganlik, qaytarishlilik, maqsadlilik, muddatlilik shartlari ostida pul ko‘rishnishida beriladigan qarz mablag‘lari tushuniladi. Kichik korxonalarni kreditlashning ma’lum ijobiy va salbiy jihatlari mavjud.
Kreditlashning ijobiy jihatlari qo‘yidagilardan iboratdir: kreditlarni katta hajmda jalb qilish imkoniyatlarining mavjudligi; kreditlardan foydalanish samaradorligini tashqaridan nazorat qilish imkoniyatlarining kengligi, boshqa moliyalashtirish shakllariga nisbatan kreditlarning raqobatbardoshligidir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
