Toshkent moliya instituti "moliya" kafedrasi "davlat byudjeti"

3.1-rasm. Turli davlatlarning davlat tuzilishi shakllari xususiyatlari
1
 

1
Nurmuxamedova B. Moliya. O‘quv qo‘llanma. T.: IQTISOD-MOLIYA. 2017. 117-bet 

Konfederativ 
davlat 
Unitar 
davlat 
Federativ 
davlat 
Ma‘lum siyosiy 
mustaqillikka ega 
bo‘lgan davlatlar 
ittifoqi 
Davlat hududida 
federativ birliklar 
bo‘lmagan, lekin 
ma‘muriy-hududiy 
birliklari mavjud 
bo‘lgandavlat tuzilishi 
Bir necha davlat 
tuzilmalari birlashib, 
yagona ittifoq 
davlatini tashkil 
qiluvchi davlat 
tuzilishi 
Davlat tuzilishi shakllari

---

21 
Unitar (yagona) davlat 
– bu tarkibidagi ma‘muriy-hududiy birliklar 
(tuzilmalar) o‗z davlatchiligiga yoki muxtoriyatiga ega bo‗lmaydigan davlat 
tuzilishidir. Mamlakatda yagona konstitutsiya, hamma uchun umumiy bo‗lgan 
huquq tizimi va yagona hokimiyat organlari, iqtisodiy, ijtimoiy va siyosiy 
jarayonlarni markazlashtirilgan boshqarish tizimi amal qiladi.
Unitar davlatlarga Angliya, Frantsiya, Italiya, Vengriya, Qozog‗iston, 
Yaponiya, Shvetsiya, Polsha, O‗zbekiston kabi davlatlar kiradi.
1
Federatsiya
davlat tuzilishining ancha murakkab shakli hisoblanadi. 
Federativ davlat bir qancha boshqa davlatlardan yoki federatsiya a‘zosi 
(subyektlari) bo‗lgan davlat tuzilmalari(shtatlar, kantonlar, ittifoqdosh yoki 
avtonom respublikalar va b.)dan tarkib topadi. Ularning har biri o‗z ma‘muriy-
hududiy bo‗linishiga ega. Butun federatsiya uchun umumiy davlat hokimiyati va 
boshqaruvi organlari bilan bir qatorda, har bir federatsiya subyektining hududida 
o‗z davlat hokimiyati va boshqaruvining oliy va mahalliy organlari faoliyat 
ko‗rsatadi. Federatsiya a‘zolari (subyektlari) o‗zining sud organlari va boshqa 
adliya organlariga ham ega bo‗ladi, o‗z konstitutsiyasi va qonunlarini qabul 
qiladi.
2
FederativdavlatlargaRossiyaFederatsiyasi, 
GermaniyaFederativRespublikasi, AQSh, Kanada, Meksika, Avstriya, Belgiya, 
Shveytsariyakabidavlatlarkiradi. 
Konfederatsiya
nisbatan kam tarqalgan davlat tuzilishi shaklidir. 
Konfederatsiya davlatlar birlashmasi yoki ittifoqi bo‗lib, uni tashkil etuvchi 
davlatlar o‗z mustaqilligini to‗la 
saqlab qoladi, o‗zining hokimiyat, 
boshqaruv va adliya organlariga 
ega bo‗ladi. Konfederatsiyaga 
a‘zo davlatlar o‗z faoliyatini 
muvofiqlashtirish uchun qo‗shma 
organlar tuzadi. Mazkur organlar 
qat‘iy 
belgilangan 
sohalarda 
faoliyat ko‗rsatadi va qat‘iy 
belgilangan (iqtisodiy, siyosiy, 
harbiy 
va 
b.) 
maqsadlarni 
ko‗zlaydi. 
Konfederatsiyaga 
ba‘zan 
davlatlarning 
federatsiyaga birlashish sari tutgan yo‗lidagi oraliq bo‗g‗in deb ham qaraladi. 
Konfederatsiya alomatlari Mustaqil Davlatlar Hamdo‗stligi (MDH)da ham mavjud. 
Byudjet tuzilishi mamlakatning davlat byudjetini, uning bo‗g‗inlari 
o‗rtasidagi o‗zaro munosabatlarni tashkil qilish shakllarini, byudjet tasnifini, 
byudjet tizimiga kiradigan barcha darajadagi byudjetlar faoliyatining huquqiy 
asoslarini, byudjet tizimi byudjetlari tarkibi va tuzilmasini, byudjet mablag‗larini 

1
Konstitutsiyaviy huquq. Ensiklopedik lug‘at. Mas‘ul muharrir va mualliflar jamoasining rahbari B. Mustafoev – 

T.: ―O‘zbekiston‖ nashriyoti, 2006 yil. - 584 bet. Manba: http://www.lex.uz/dictionary 
2
Konstitutsiyaviy huquq. Ensiklopedik lug‘at. Mas‘ul muharrir va mualliflar jamoasining rahbari B. Mustafoyev – 
T.:―O‘zbekiston‖ nashriyoti, 2006 yil. - 584 bet. Manba: http://www.lex.uz/dictionary