Toshkent moliya instituti moliya-iqtisod

 
 
 
 
 

---

16
 1.2 O’zbekistonda sug’urta bozorini rivojlanishining tashkiliy huquqiy 
asoslari 
 
Sug’urta xuquqi sug’urta tashkilotlari bilan sug’urta lanuvchilar,hamda 
kre it tashkiltlari o’rtasi agi huquqiy munosabatlari ifodalaydi. Bunday 
munosabatlar mamlakatimiz konstitutsiyasi asosida vujudga kelgan qator 
huquqiy hu atlar a o’z ifo asini topa i. Bu huquqiy xujjatlarga quyidagilar 
kiradi.
- Fuqarolik kodeksi; 
- Sug’urta haqidagi respublika qonuni; 
- Davlat sug’urta tashkilotlari haqidagi nizomlar; 
- Hususiy sug’urta tashkilotlarining ustavlari; 
- Sug’urta nazorati haqidani xukumat qarori 
Fuqarolik kodeksining 52-bobi 914-981 moddalar sug’urta masalalariga 
belgilangan bunda sug’urta ning eng muhim huquqiy masalalri-sug’urta
shartnomalarini tuzish, ikki tomonlama sug’urtalash, hamkorlik sug’urtasi, qayta 
sug’urta lash masalalari tushuntirilib, bu sug’urta larning amalga oshirib 
tomonlarining javobgarligi va boshqalar Kodeks doirasida huquqiy jihatdan 
tushuntirib beriladi.
Sug’urta haqidagi qonun fuqarolar kodeksida bayon qilingan masalalarni 
takrorlasa ham, lekin qonunda sug’urta ning iqtisodiy masalalarni bayon qilishda 
aloxida ahamiyat berilgan. Sug’urta haqidagi birinchi respublika qonuni 
O’zbekiston Oliy Majlisi tomonidan 1993 yil 6 mayda qabul qilindi. Qonun 5 
bob, 33 moddadan iborat qonunlar respublika iqtisodiyotida sug’urta ninig 
tutgan o’rni, bozor iqtso yotini amalga ta biq qilishdagi roli, sug’urta bozorini 
shakllantirish masalalari, sug’urtaning tashkiliy va huquqiy asoslari bayon 
qilinadi. Fuqorolar va yuridik shaxslarning sug’urta xizmatiga bo’lgan talablarni 
to’laroq qon irilishi kafolatlana i, sug’urta munosabatlarida uning barcha 
ishtrokchi manfaatlarini ximoya qilish masalalari ko’rsatila i. Qonunning 1 
bobida sug’urtata'rifi beriladi, sug’urta obyektlari, subyektlari, shakllari, ta'riflar 

---

17
va to’lovlar, qayta sug’urtalash va birgalikda sug’urtalash masalalari bayon 
qilinadi. 
2-bob asosi sug’urta shartnomalarini tuzish, shartnomada tomonlarning 
xuquqlari va uning rasmiylashtirish va to’xtatish masalalariga bag’ishlangan. 
3-bobda sug’urtalanuvchilarning moliyaviy barqarorligini ta'minlash 
masalalri yoritilgan. 
4-bobda sug’urta faoliyati usti an avlat nazorati o’rnatish. 
5-bob yakunlovchi masalalarga bag’ishlangan. 
Sug’urta haqidagi qonunda qator yangi tushunchalar, masalan: qayta va 
birgalikda sug’urta lash, sug’urta brokkeri, sug’urta ruxsatnomalarini olish va 
boshqa masalalar yoritilgan. 
1997 yilda sug’urta qonunchiligida muhim o’zgartirishlar so ir bo’lgan. 
Sug’urta haqidagi qonunga qo’shimcha sifati a quyidagi 3 forma qabul qilinadi: 
- "O’zagrosug’urta" davlat aksionerlik kompaniyasi
- "Kafolat" aksiadorlik davlat kompaniyasi 
- "O’zbekiston" eksport - import milliy sug’urta kompaniyasini tashkil 
etish to’g’risida. 
Ko’rsatilgan sug’urta tashkilotlari haqida navbatdagi boblarda ko’z a 
tutilgan savollarga javob beriladi. Lekin sug’urta xuquqi xaq?ida ma'lumot 
berar ekanmiz, ayrim sug’urta tashkilotlarining o’z ustavlari bo’lib, bun a xar 
bir sug’urta ning eng muhim yo’nalishlari, sug’urtalovchi va sug’urta
lanuvchilarning xuquqlari ifoda qilinishini ko’rsatib o’tish kerak. 
Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va 
fuqarolik jamiyatini barpo etish jarayonida sug’urta tizimini izchil rivojlantirish, 
ushbu faoliyat bilan shug‘ullanuvchi subyektlarga yaratilgan kafolatlar tufayli 
ularning iqtiso iyotimiz agi o‘rni va roli tobora oshib bormoq a. Iqtisodiyotni 
yana a erkinlashtirish arayonini tegishli bozor infratuzilmasi, ya’ni bank-
moliya tizimi, lizing, auditorlik, sug’urta, injiniring va boshqa tuzilmalarni 
rivojlantirmasdan turib amalga oshirish mumkin emas. 

---

18
Mamlakatimiz a 2002 yil 5 aprel a qabul qilingan “Sug’urta faoliyati 
to‘g‘risi a”gi, 2009 yil 16 aprel a qabul qilingan “Ish beruvchining fuqarolik 
javobgarligini majburiy sug’urta lash to‘g‘risi a”gi, 2008 yil 21 aprel a qabul 
qilingan “Transport vositalari egalarining fuqarolik avobgarligini ma buriy 
sug’urta qilish to‘g‘risi a”gi, 2008 yil 10 sentabr a qabul qilingan “Ishlab 
chiqarishdagi baxtsiz hodisalar va kasb kasalliklaridan majburiy davlat ijtimoiy 
sug’urta si to‘g‘risi a”gi qonunlar sug’urta bozorida faoliyat yurituvchi 
subyektlar uchun mustahkam huquqiy asos bo‘lib xizmat qilmoq a. 
Ayni paytda davlatimiz rahbarining 2007 yil 10 aprelda qabul qilingan 
“Sug’urta xizmatlari bozorini yanada isloh qilish va rivojlantirish chora-
ta birlari to‘g‘risi a”gi qarori bilan tas iqlangan “2007-2010 yillarda 
O‘zbekiston Respublikasi sug’urta bozorini isloh qilish va rivojlantirish 
asturi”, 2008 yil 21 may a qabul qilingan “Sug’urta xizmatlari bozorini 
yanada isloh qilish va rivo lantirishga oi qo‘shimcha chora-tadbirlar 
to‘g‘risi a”gi qarori sug’urta faoliyatini yanada takomillashtirish, sug’urta
lovchi tashkilotlarning kapitallashuvi va moliyaviy barqarorligini oshirish, 
ularning hududiy tarmoqlarini kengaytirish va sug’urta kompaniyalarining 
investitsion arayonlar agi ishtirokini rag‘batlantirish, shuning ek, sug’urta
xizmatlari iste’molchilarining huquqlarini samarali himoya qilishni ta’minlash a 
muhim asturilamal bo‘layotir. Shuning ek, sohaga oi bir qator qonunosti 
hu atlar ham qabul qilingan. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi 
tomonidan 2009 yil 24 iyunda ish beruvchining fuqarolik javobgarligini 
majburiy sug’urta qilishni to‘laqonli amalga oshirishni ta’minlash maqsa i a 
qabul qilingan “Ish beruvchining fuqarolik avobgarligini ma buriy sug’urta
qilish to‘g‘risi a”gi O‘zbekiston Respublikasi qonunini amalga oshirish chora-
ta birlari haqi a”gi, 2008 yil 24 iyun a transport vositalari egalarining fuqarolik 
javobgarligini majburiy sug’urta qilishning to‘liq amal qilishini ta’minlash 
maqsadida qabul qilingan “Transport vositalari egalarining fuqarolik 
javobgarligini majburiy sug’urta qilish to‘g‘risi a”gi O‘zbekiston Respublikasi 
Qonunini amalga oshirish chora-ta birlari haqi a”gi, 2008 yil 28 martda oziq-

---

19
ovqat bug‘ oyining barqaror sug’urta fondini shakllantirish, davlat resursidagi 
oziq-ovqat bug‘ oyi an qat’iy maqsa li foy alanilishini ta’minlash va ichki 
iste’mol bozorini himoya qilish maqsa i a qabul qilingan “Oziq-ovqat 
bug‘ oyining sug’urta fon ini g‘amlash, saqlash, yangilash va un an 
foy alanish tartibi to‘g‘risi agi nizomni tas iqlash haqi a”gi, 2002 yil 27 
noyabrda 
sug’urta tizimini rivo lantirishni rag‘batlantirish, sug’urta
lovchilarning 
moddiy-texnik 
bazasini 
va 
moliyaviy 
barqarorligini 
mustahkamlash, ularning mintaqaviy vakolatxonalarini kengaytirish va 
aholining sug’urta tashkilotlariga bo‘lgan ishonchini oshirish maqsa i a qabul 
qilingan “Sug’urta xizmatlari bozorini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari 
to‘g‘risi a”gi qarorlari shular umlasi an ir. Ushbu normativ-huquqiy hujjatlar 
yurtimiz a “O‘zbekinvest”, “Kafolat”, “O‘zagrosug’urta ” va boshqa ko‘plab 
sug’urta kompaniyalari barqaror faoliyat ko‘rsatishi uchun ishonchli huquqiy 
asos bo‘lib xizmat qilmoq a. Shu bilan birga, mamlakatimizda iqtisodiy 
islohotlarni chuqurlashtirish sharoitida sug’urta bozorini yanada rivojlantirish 
ustuvor ahamiyat kasb etmoqda. Shundan kelib chiqib, Oliy Majlis Senatining 
2010 yilning 3-4 ekabr kunlari bo‘lib o‘tgan to‘rtinchi yalpi majlisida 
“Sug’urta faoliyati to‘g‘risi a”gi O‘zbekiston Respublikasi qonunining 15- va 
18-mo alariga o‘zgartishlar va qo‘shimcha kiritish haqi a”gi O‘zbekiston 
Respublikasi qonuni ma’qullan i va 2010 yil 17 ekabr a matbuot a e’lon 
qilindi. 
“Sug’urta faoliyati to‘g‘risi a”gi O‘zbekiston Respublikasi qonunining 
15- va 18-mo alariga kiritilgan o‘zgartishlar va qo‘shimcha a quyi agi 
maqsadlar nazarda tutilgan: 
Birinchidan, sug’urta lovchilar va sug’urta brokerlarining sug’urta
faoliyatini litsenziyalash amaliyotini mustahkamlash hamda sug’urta tizimini 
rivo lantirishni rag‘batlantirish, sug’urta lovchi tashkilotlarning moddiy-texnik 
bazasini va moliyaviy barqarorligini mustahkamlash, ularning mintaqaviy 
vakolatxonalarini kengaytirish va aholining sug’urta tashkilotlariga bo‘lgan 
ishonchini oshirish yuzasidan Vazirlar Mahkamasi tomonidan 2002 yil 27 

---

20
noyabr a qabul qilingan “Sug’urta xizmatlari bozorini yanada rivojlantirish 
chora-ta birlari to‘g‘risi a”gi qarori talablari bilan ushbu qonun normalari bir 
xil a qo‘llanishini ta’minlash. Shu bois “Sug’urta faoliyati to‘g‘risi a”gi 
qonunning 15-moddasi faqat qayta sug’urta qilish bo‘yicha sug’urta faoliyatini 
amalga oshirayotgan sug’urta lovchining sug’urta shartnomalarini tuzishga 
haqli emasligi haqi agi norma bilan to‘l iril i; 
Ikkinchi an, O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik ko eksining “Yuri ik 
shaxsni qayta tashkil etish” eb nomlanuvchi 49-moddasida yuridik shaxsni 
qayta tashkil etish, ya’ni qo‘shib yuborish, qo‘shib olish, bo‘lish, a ratib 
chiqarish, o‘zgartirish shakllari a uning muassislari (ishtirokchilari) yoki ta’sis 
hujjatlarida shunga vakil qilingan yuridik shaxs organi qaroriga muvofiq amalga 
oshirilishi mumkinligi mustahkamlangan. “Sug’urta faoliyati to‘g‘risi a”gi 
qonunning 18-mo asi birinchi qismini O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik 
kodeksining 49-moddasi bilan muvofiqlashtirish, ushbu qonunning 18-moddasi 
oltinchi qismiga qo‘shib yuborish, bo‘lish va a ratib chiqarish shakli a qayta 
tashkil etilayotgan davr uchun hamda yangidan tuzilgan sug’urtalovchilar 
litsenziya olguniga qa ar bo‘lgan avr a ular yangi sug’urta shartnomalarini 
tuzishga, amaldagi sug’urta shartnomalarini uzaytirishga haqli emasliklari 
haqidagi norma kiritildi. Shuningdek, mazkur mo a “Faoliyatning ayrim 
turlarini litsenziyalash to‘g‘risi a”gi O‘zbekiston Respublikasi qonunining 23-
mo asi bilan muvofiqlashtirish maqsa i a o‘zgartirish shakli a qayta tashkil 
etilgan sug’urtalovchining litsenziyasi qayta rasmiylashtirilishi haqidagi norma 
bilan to‘l iril i. Muxtasar aytganda, mazkur qonunning ijtimoiy hayotga tatbiq 
etilishi sug’urta bozorida faoliyat yuritayotgan sug’urtalovchilarning huquq va 
manfaatlarini himoya qilish hamda mamlakatimizda sug’urta bozorining yanada 
rivojlanishiga xizmat qiladi. 

---