KIRISH
Mavzuning dolzarbligi.Respublikamizda amalga oshirilayotgan tub iqtisodiy islohotlar o’z samarasini berib, ma roiqtisodiy barqarorli ta’minlanib, iqtisodiyotning borqaror rivojlanishiga erishilayotganligi hamda amalga oshirilayotgan barcha ishlar zamirida yurtimiz va xalqimiz farovonligi yotganligini barchamiz yaxshi bilamiz. Bu yo’lda amalga oshirilayotgan ishlar yildan-yilga o’z samarasini bermoqda va yanada mustahkamlanmoqda. Misol uchun yurtimizda yalpi ich i mahsulotni o’sish suratlari 2012-yilda 8,2 foizga, 2013-yilda esa 8,0 foizga, 2014-yilda esa 8,1 foizni tashkil etdi. Bu o’rsat ichlar ahon moliya institutlari tomonidan o’ziga hos tarzda yuqori baxolanayotganligi albatda barchamizni hushnud qiladi. Shu o’rinda iqtisodiyotni modernizatsiyalashtirish sharoitida respublikamizda amalga oshirilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarning natijasi asosan aholi turmush darajasini oshirishdan iborat ekanligini, mamlakat iqtisodiyotining dinamik rivojlanishi aholi daromadlari va hayot darajasi yanada oshishi uchun zarur shart-sharoitlarni ta’minlayotganligini, hamda Prezident I.A.Karimovning “2014 yilda budjet tashkilotlari
xodimlari ish haqi, pensiyalar, nafaqalar va stipendiyalar miqdori o’rtacha 23,2 foizga, aholining real daromadlari 10,2 foizga o’sganligi. Umuman, aholi on boshiga real daromadlar 2000 yilga nisbatan 8,7 marta, o’rtacha ish haqi esa iste’mol savatchasi qiymatidan 5 martadan o’proq oshdi”
1 degan so’zlari bo’layotgan ishlarni tasdig’idir. Shuningdek axoli daromadlari tarkibida tadbirkorlik faoliyatidan olinayotgan daromadlar ulishi tobora ortib bormoqda. Mustaqillik yillarida bu boradagi o’rsat ichlar 10,6 foizdan 52 foizga o’sdi, bu Mustaqil Davlatlar
Hamdustligi mamlakatlaridagi eng yuqori o’rsat ichlardan biridir.
Takidlash joizki MDH mamlakatlaridan farqli ravishda yurtimizda daromadlar dara asi bo’yicha aholini es in tabaqalanish holati mav ud emasligini alohida ta idlash lozim. Eng o’p va eng am daromad oladigan aholi o’rtasidagi farq 2000-yildagi 53,3 barobardan bugungi kunda 7,8 barobarga tushdi. Bu o’rinda amiyatda i timoiy barqarorli ni mezoni hisoblangan bu o’rsat ich halqaro meyorlarga o’ra 10 barobar qilib belgilanganligini aytib o’tish lozim.
2
Shuning uchun ish haqi bir tomondan insonlar ehtiyojini qondirish vositasi bo’lsa, i inchi tomondan iqtisodiyotni rivo lantiruvchi omillardan biridir.
U insonlarni mehnat qilishga, o’z orxonasi, tash ilotining rivo i uchun xizmat qilishga undaydi.
Iqtisodiyotni modernizatsiyalashtirish sharoitida ish haqining roli yanada kuchaydi. Shuning uchun boshqaruv sistemasini, xo’ ali mexanizmini takomillashtirish negizida iqtisodiyotni rivojlantirish hamda shu asosda xalqning farovonligi yanada yuksaltirish oldimizda turgan dolzarb vazifadir.
Umuman olganda, korxona va tashkilotlarda mehnat jamoasining normal ishlashi va korxona faoliyatining davomiyligida, albatta, ish haqining ta’siri ahamiyatlidir. Shuning uchun ham, ish haqiga qo’shimcha va ustamalarni to’lash tizimini oshirish va buning uchun korxonalarda marketing strategiyalarini ishlab chiqish va uni tatbiq qilish mavzuning dolzarbligidan dalolat beradi. Shuningdek mamlakatimizda iqtisodiyot tarmoqlarining yuqori sur’atlar bilan iqtisodiy o’sishga
erishishda, iqtisodiyotni modernizatsiya va diversifikasiya qilish jarayoni bilan birga mahalliy va xorijiy investisiyalarni jalb qilish, iqtisodiyotning yetakchi tarmoqlarida chuqur tarkibiy o’zgarishlarni amalga oshirish, kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni
jadal rivojlantirish, korxonalarda moliyaviy investitsiyalardan samarali foydalanish bo’yicha keng qamrovli chora-tadbirlarni amalga oshirilayotganligidir. Shu bilan birga, ishlab chiqarishni va umuman, mamlakatimizni
modernizatsiya qilish, texnik va texnologik yangilashda, barqaror taraqqiyotni ta’minlashda investisiyalarning o’rni attadir. “2014-yilda Investitsiya dasturini amalga oshirish doirasida mamlakatimizda 14 milliard 600 million dollar qiymatidagi kapital qo’yilmalar o’zlashtirildi, bu 2013-yilga nisbatan 10,9 foizga o’pdir. O’zlashtirilgan kapital qo’yilmalar umumiy hajmining 30 foizini xususiy investisiyalar – korxonalar va aholining shaxsiy mablag’lari tashkil etgani alohida e’tiborga loyiqdir”.
3
Mehnat bilan band aholi daromadlarining asosiy qismi tadbirkorlik faoliyatidan olinishi bilan birga, ularning mehnat haqlari ham oshirilib borilmoqda. «Barchamizga ma’lum i, aholi ish haqi va daromadlarining o’sish sur’ati eng muhim o’rsat ichlardan biri hisoblanadi. Biz har uch yilda ish haqini 2-2,5 barobar oshirishni o’zoldimizga muhim strategik vazifa qilib qo’yganmiz.
Shu tariqa, aholining xarid qobiliyatini hisobga olgan holda, biz yaqin yillar ichida xalq farovonligi va daromadlarini ta’minlash bo’yicha yuksak marralarga erishayotgan mamlakatlar darajasiga o’tarilishni o’z oldimizga maqsad qilib qo’yganmiz».
Umuman moddiy ne’matlarni ishlab chiqarish jarayoni mehnat quroli va mehnat buyumlaridan tashqari, bevosita jonli mehnatni ham o’z ichiga oladi. Ishlab chiqarish jarayonida ishlab chiqarish vositalaridan foydalanib kishining iste’molini qondiradigan mahsulotni vujudga keltiriladi.
Demak xo’ ali yuritishning bozor tizimiga o’tish sharoitida mehnatga haq to’lash, i timoiy qo’llab-quvvatlash va xodimlarni himoya qilish sohasidagi davlatning o’plab vazifalari bevosita korxonalarga berilgan. Mehnatga haq to’lashning
shakllari, tizimlari va miqdorini, mehnat natijasiga qarab rag’batlantirishni korxonalar mustaqil o’zlari belgilaydi. Ish haqi degan tushuncha hozir qonunchilik asosida ishlamagan vaqtlari uchun ham pul va natura shaklida hisoblangan ish haqining barcha turlarini o’zichiga oladi.
Quyida bularni barchasi bilan batafsil tanishib chiqamiz va o’zimizni fi ir va mulohazalarimizni beramiz.
