Toshkent moliya instituti moliya fakulteti "davlatiy moliya" kafedrasi utanov asrorbek zokir o

2-rasm. Mamlakat moliya tizimining tarkibiy tuzilishi⁴

Davlat moliyasining iqtisodiy mazmuni bir xilda emas: uning tarkibida alohida bo’g’inlarni ajratib ko’rsatish mumkin, ularning har biri o’ziga xos funksiyalarni bajaradi. Davlat moliyasining tarkibiga quyidagilar kiradi: davlat





⁴ Nurmuxamedova B., Kabirova N. “Moliya”, O’quv qo’llanma. T:, “IQTISOD-MOLIYA”, 2014. 27-b.

byudjeti, davlatning byudjetdan tashqari maqsadli jamg’armalari, davlat krediti, davlat korxonalari moliyasi (2-rasm). Har bir bo’g’inning turlicha funksional tayinlanishga ega ekanligidan davlat keng miqyosdagi iqtisodiy-ijtimoiy xizmatlar ko’rsatadi, tarmoq va hududiy muammolarni hal qiladi.

Davlat moliyasining bosh va markaziy bo’g’ini davlat byudjetidir. “O’zbekiston Respublikasining davlat byudjeti – davlatning davlat

vazifalari va funksiyalarini moliyaviy jihatdan ta’minlash uchun mo’ljallangan markazlashtirilgan pul jamg’armasi.”⁵

Davlat byudjeti davlatning qonun kuchiga ega bo’lgan asosiy moliyaviy rejasi hisoblanadi. Byudjet hokimiyatning qonun chiqaruvchi organi tomonidan tasdiqlanadi.

Davlat byudjeti orqali jamiyatda yaratilgan yalpi ichki mahsulot va milliy daromad qayta taqsimlanadi. Yalpi ichki mahsulotning qayta taqsimlanishi jamiyatdagi umumiy ehtiyojlar: maorif, sog’liqni saqlash, mamlakatdagi iqtisodiy va siyosiy barqarorlik, aholi tarkibidagi ijtimoiy himoyaga muhtoj qatlamlarni moddiy jihatdan qo’llab-quvvatlash, mamlakat osoyishtaligi, chegaralar dahlsizligini ta’minlash va favqulodda holatlar uchun saqlanadigan davlat zahiralarining mavjud bo’lish zarurati tufayli kelib chiqadi. Shuningdek, davlat byudjeti orqali davlat jamiyatning ijtimoiy takror ishlab chiqarish jarayonlariga ta’sir qilishning moliyaviy dastaklariga ega bo’ladi.

Yalpi ichki mahsulotni davlat byudjeti orqali taqsimlash, bir vaqtning o’zida, o’zaro bog’langan va ma’lum darajada nisbatan mustaqil ham bo’lgan uch bosqichga egadir:

-umumdavlat pul fondini shakllantirish (byudjet daromadlari);

-hududiy va ma’lum maqsadlarga mo’ljallangan ko’p sonli byudjet fondlarini yaratish;

-byudjet fondidan foydalanish.

⁵ O‘zbekiston Respublikasining Byudjet Kodeksi. 2013-yil. Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi. 23.05.2019 y., 03/19/540/3167-son.

Shuningdek, ma’lum bir maqsadlarga yo’naltirilgan davlat maqsadli jamg’armalarini tashkil qilish orqali davlat bir muncha funksiyalarini yengillashtirish nazarda tutiladi.

Umuman olganda davlat byudjetining ijtimoiy-iqtisodiy mohiyatini biz quyida keltirilgan 3-rasmda kurishimiz mumkin.

3.