Toshkent moliya instituti mikroiqtisodiy

Raqobat nima?

Muzqaymoq savdosi, iqtisodiyotdagi ko‘pchilik bozorlarga o‘xshab, yuqori raqobat qobiliyatiga ega. Har bir xaridor bir necha sotuvchilar ichidan tanlash mumkinligini biladi va har bir sotuvchi uning mahsuloti boshqa sotuvchilaming mahsulotlari bilan bir xilligini anglaydi.

Natijada, har bir muzqaymoq narxi va soni birgina xaridor yoki sotuvchi bilan aniqlanmaydi. Aksincha, har bir muzqaymoq narxi va soni barcha sotuvchilar va xaridorlaming o‘zaro ta’siri bilan aniqlanadi.

Iqtisodchilar raqobatdosh bozor iborasini o‘zida ko‘plab sotuvchi va xaridorlami jamlagan bozomi tavsif etish uchun ishlatadilar. Har bir sotuvchinmg narx bilan nazorat qilishi cheklangan, chunki boshqa sotuvchilar ham shunga o‘xshash bo‘lgan mahsulot bilan savdo qilishadi. Sotuvchida narxni pasaytirishga asosli sabab yo‘q, ammo u kishi narxni birdan ko‘tarsa, xaridorlar mahsulotni boshqa joyda xarid qiladilar. Taqqoslab aytganda, biron-bir xaridor narxga o‘z ta’sirini ko‘rsata olmaydi, chunki ulardan har biri arzimas sonda mahsulotni xarid qiladi.

Bu bobda biz shartll ravishda barcha bozorlami raqobatdosh deb hisoblaymiz. Bu yuqori shaklga erishish uchun bozor ikkita xususiyatga ega bo‘lishi kerak: 1) savdoga taklif qilingan mahsulotlar bir xil bo‘lishi shart; 2) sotuvchi va xaridorlami soni shunchalik ko‘p bo‘lishi kerakki, ular narxga hech qanday ta’sir ko‘rsatishlari kerak emas. Har bir sotuvchi va xaridor mutlaqo raqobatdosh bozor o‘matgan narxni qabul qilishga majbur bo‘lgani uchun, ular narxga o‘z ta’sirini ko‘rsatmaydigan, iqtisodiyot subyektlari deb ko‘riladi. Bozor narxiga xaridorlar xohlagan narsasini sotib oladilar, sotuvchilar esa xohlagan narsasini sotadllar.

Ba’zi bir bozorlami mutlaqo raqobatdosh deb hisoblash maqsadga muvofiqdir. Masalan, bozorda minglab bug‘doy sotuvchilari va uning minglab xaridorlari mavjud. Ular jiddiy ravishda narxga o‘z ta’sirini ko'rsatmasligini hisobga olgan holda, bozoming har bir ishtirokchisi narxni qanday bo‘lsa shundayligicha qabul qilishga majbur.

Ammo, barcha tovar va hizmatlar ham raqobatdosh bozor sharoitda sotilmaydi. Ba’zi bozorlarda faqat bitta sotuvchi mavjud va u narxni aniqlaydi. Bunday sotuvchi monopolist deb nomlanadi. Misol uchun, sizning mahalliy kabel telekompaniyasi monopolist boTishi mumkin. Sizning shahringizda istiqomat qiluvchilar shu hizmatni taqdim qiladigan faqat bitta kabel telekompaniyasi mavjud bo‘lgani uchun uni

tanlashlari mumkin. Lekm boshqa bozorlar mutlaqo raqobatdosh bozor va monopoliya orasida joylashgan.

Dunyo bozorlari ko‘p ko‘rinishga ega boMganiga qaramay, barcha bozorlami mutlaqo raqobatdosh bozor deb hisoblash qulay soddalashtirishdir. Mutlaqo raqobatdosh bozomi tahlil qilish osondir, chunki uning har bir ishtirokchisi bozor sharoitida narxni qanday shakllantirsa, shunday qabul qiladi. Shuni aytib o‘tish lozimki, har hir bozomi qaysidir ma’noda raqobatdosh deb hisoblasa bo‘ladi, shu yo‘lda biz mutlaqo raqobat sharoitida talab va taklifni o‘rganishdan kelib chiqqan xulosalami murakkabroq bozorlarga ham qo‘llashimiz mumkin.