Toshkent moliya instituti mikroiqtisodiy

U-shaklidagi о ‘rtacha umumiy xarajat. 11,4-rasmda ko‘rsatilganidek firmaning o‘rtacha umumiy xarajat ko‘rsatkichi “U”

shaklda. Nega bunday ekanini tushuninsh uchun o‘rtacha umumiy xarajat o‘rtacha o‘zgarmas va o‘rtacha o‘zgaruvchan xarajat yig‘indisiga tengligini yodda tutish kerak. 0‘rtacha o‘zgarmas xarajat doim ishlab chiqarish ortishi bilan pasayadi, cbunki bu xarajat ko‘plab sohalarga yoyiladi. 0‘rtacha o‘zgaruvchan xarajat esa ishlab chiqarish ortishi bilan ortadi.

0‘rtacha umumiy xarajat o‘rtacha o‘zgarmas va o‘rtacha o‘zgaruvchan xarajatninng holatini aks ettiradi. Ishlab chiqarishning juda past darajalarida, misol uchun har soatda 1 yoki 2 dona mahsulot bo‘lsa, o‘rtacha umumiy xarajat juda yuqori bo‘ladi. 0‘rtacha o‘zgaruvchan xarajat past bo‘lishiga qaramay, o‘rtacha o‘zgarmas xarajat yuqori, chunki o‘zgarmas xarajat faqat bir qancha birlikka orttiriladi. Ishlab chiqarish o‘sishi bilan o‘zgarmas xarajat oshadi. 0‘rtacha o‘zgarmas xarajat dastavval keskin darajada, keyinroq esa sekinlik bilan pasayadi. Buning natijasi o‘laroq, o‘rtacha umumiy xarajat ham firma ishlab chiqarishi bir soatda besh dona mahsulot va bir birlik mahsulotga 1.30$ gacha pasayadi. Qachonki firma bir soatda olti donadan ko‘proq mahsulot ishlab chiqarsa, o‘rtacha o‘zgaruvchan xarajatning o‘sishi yetakchi kuchga aylanadi va o‘rtacha umumiy xarajat o‘sa boshlaydi. 0‘rtacha o‘zgarmas va o‘rtacha o‘zgaruvchan xarajatlar o‘rtasidagi kurashning kuchi o‘rtacha umumiy xarajatda U shaklini yaratadi.

U-shaklining quyi qismi o‘rtacha umumiy xarajatni qisqartiradigan miqdorda sodir bo‘ladi. Bu miqdor firmaning ba’zan samarali hajmi deb ataladi. Firma uchun samarali hajm soatiga 5 yoki 6 dona mahsulot hisoblanadi. Agarda u bu miqdordan kamroq yoki ko‘proq mahsulot ishlab chiqarsa, uning o‘rtacha umumiy xarajati 1.30$ dan oshadi. Mahsulot ishlab chiqarishni pastroq bosqichlarida o‘rtacha umumiy xarajat 1.30$ dan yuqoriroq ho‘ladi, chunki aralash xarajat juda ham kam mahsulotga tarqaladi. Mahsulot ishlab chiqarish yuqori bosqichlarida o‘rtacha umumiy xarajat 1.30$ dan yuqoriroq bo‘ladi, chunki qo‘shilgan mahsulotning foydasi sezilarli ravishda qisqargan. Samaradorlik darajasida bu ikki kuchlar eng past umumiy xarajat yaratish uchun muvozanatlashtiriladi.