Toshkent moliya instituti mikroiqtisodiy

Chekli xarajat va о ‘rtacha umumiy xarajat о ‘rtasidagi bog 'liqlik

11.4-rasmga qarasak, dastavval g‘alati narsaga duch kelasiz. Qachonki chekli xarajat о ‘rtacha umumiy xarajatdan pastroq bo ‘Isa, о 'rtacha umumiy xarajat tushayotgan bo'ladi. Shuning aksi bo‘lsa, o‘rtacha umumiy xarajat oshadi. Firma xarajat chiziqlarining bu xususiyati namunada foydalanilgan o‘ziga xos rasmlarga o‘xshamaydi. U hamma firmalar uchun to‘g‘ri. Nima uchun bunday? 0‘rtacha xarajat va o‘rtacha umumiy xarajat o‘rtasidagi aloqa muhim natijaga ega: о‘rtacha xarajat chizig'i о‘rtacha umumiy xarajat chizig'ini o'zining eng pastki nuqtasidan kesib o'tadi. Lekin ikki chiziq tutasbgach, sezilarsiz narx o‘rtacha umumiy xarajat chizig‘idan tepaga ko‘tariladi. Hozirgina muhokama qilganimiz sababli, o‘rtacha umumiy xarajat ishlab chiqarishni bu darajasida ko‘tarilishni boshlashi kerak.

Ko‘pchilik firmalarda chekli mahsulot birinchi ishchi yo‘llanganidan keyin, darrov faoliyatini boshlamaydi. Ishlab chiqarish jarayoniga bog‘liq holda, 1-ishchiga qaraganda 2- yoki 3- ishchida ko‘proq sifatli mahsulot bo‘ladi, chunki, ishchilar jamoasi topshiriqlami bo‘lib olishlari mumkin va bitta ishchiga qaraganda unumliroq ishlaydilar. Firmalar sifaili mahsulotni ishlab chiqarishni boshlashdan oldin, o‘z tajribalarini oshirish uchun bu ko‘rgazmalami namoyish qiladilar. 0‘rtacha umumiy, o‘rtacha o‘zgarmas, o‘rtacha o‘zgaruvchan, chekli xarajatlami biron-bir firma misolida 5-rasmda, o‘rtacha umumiy xarajat (АТС), o‘rtacha o‘zgarmas xarajat (AFC), o‘rtacha o‘zgaruvchan xarajat (AVC) va chekli xarajat (MC)lami o‘z ichiga olgan holda

ko‘rsatilgan. Ishlab chiqarish hajmi pasayganda chekli mahsulot ishlab chiqarishda firmaning tajribasi oshadi va diagrammada chekli xarajat egri chiziqlari pasayadi. Nihoyat, firma chekli mahsulot qisqarishini tajriba qilganidan so‘ng xarajatlar ko‘tarila boshlaydi. Bu o‘sish kombinatsiyasi keyinchalik chekli mahsulotning qisqarishini, va o‘rtacha-o‘zgaruvchan-xarajat diagrammasini hosil qiladi. Bizning dastlabki misolimizdagi farqlarga qaramasdan, xarajatlar tebranishining 3 ta xususiyatini eslab qolish uchun juda muhim:

• 
  Chekli xarajatlar nihoyat ishlab chiqarish miqdori bilan
  

birgalikda oshadi.

• 
  0
  shaklida
  
  “U”
  ‘rtacha-umumiy-xarajat
  

shakllanadi.

• 
  Chekli xarajatlar egri chizig‘i o‘rtacha umumiy xarajat egri chizig‘ini minimum nuqtasidan kesib o‘tadi.
  

Xarajatlar

$- —

0

2

4

6 8 10 12 14 Ishlab chiqarish hajmi

Oddiy Ыг firms uchun xarajaHar oiiri chuig‘t

Ko‘p firmalar chekli mahsulotni qisqartirishdan oldin uning oshishini tajriba qiladilar. Natijada ular quyidagicha xarajat rasmsiga ega bo'ladilar. Chekli xarajatlar shuni bildiradiki, o‘rtacha umumiy xarajat