Toshkent moliya instituti mikroiqtisodiy

s= /- c,

bu yerda s - jamg‘arma; / - umumiy daromad; с - iste’mol.

Ma’lumki foiz stavkasi (/) qancha yuqori bo‘lsa, jamg‘arishga moyillik shuncha yuqori bo‘ladi va aksmcha.

Qiymatni diskontirlash. Bir yildan keyin beriladigan bir so‘mnmg bugungi qiymati qancha bo‘ladi? Bu savolga javob - foiz stavkasiga bog‘liqdir. Faraz qilaylik, foiz stavkasi i bo‘lsin. U holda biz bir so‘mni jamg‘aradigan boMsak, uning qiymati bir yildan keyin 1(1 + /) so‘mga teng bo‘ladi (agar foiz stavkasi /=50% bo‘lsa, bugungi bir so‘m bir yildan keyin 1,5 so‘mga teng boMadi). Demak, aytishimiz mumkinki, bir yildan keyin olinadigan bir so‘mning bugungi qiymati ¹ ^ so‘mga

teng, ya’ni u bir so‘mdan kichik boMadi. Xuddi shunday ikki yildan

1 coi

keyin toManadigan bir so‘mning bugungi qiymati -j-—p- ga teng boMadi.

Nima uchun deganda, bir so‘m i foiz stavkasi bo‘yicha investitsiyaga qo‘yilsa, ikki yildan keyin u (i + /)(l + /) = (l + /)² so‘mga teng boMadi.

Umumlashtirib aytadigan boMsak, joriy diskontirlashtirilgan qiymat pdv (PresentDiscountValue), ya’rri boshlangMch yilga keltirilgan qiymat - bu ma’lum muddat o‘tgandan keyin toManadigan bir so‘mning bugungi qiymati (narxi).

Agar muddat bir yilga teng boMsa, pdv=j^ ga teng.

14.3-jadval

1 so‘mning diskontirlangan (keltirilgan) qiymati.

Foiz stavkasi	Yillar
	1	5	10	20
0,01	0,990	0,951	0,905	0,820
0,05	0,952	0,784	0,614	0,377
0,10	0,909	0,621	0,386	0,149
0,15	0,870	0,497	0,247	0,061
0,20	0,833	0,402	0,162	0,026

Agar muddat n yilga teng bo‘lsa, PDV= ga teng bo‘ladi.

Quyidagi jadvalda (14.3-jadval) bir so‘mnmg har xil foiz stavkalaridagi keltirilgan qiymatlari ko‘rsatilgan.

Jadvaldan ko‘rish mumkinki, foiz stavkasi qancha yuqori bo‘lsa, hir so‘mning joriy diskontirlangan (boshlang‘ich yilga keltirilgan) qiymati shuncha kichik bo‘ladi. Masalan, foiz stavkasi 5% bo‘lganda, 10 yildan keyin oladigan so‘mning bugungi qiymati 61,4 sentga teng bo'ladi, 10 foizlik stavkada esa ushbu ko‘rsatkich 38,6 sentga va 20% bo‘lganda 16,2 sentga teng bo‘ladi.

Vaqt bo‘yicha diskontirlangan (boshlang‘ich vaqtga keltirilgan) daromadni qaraymiz. Faraz qilaylik, bizda ikki xil daromad bor. Birinchisini "A" deb belgilasak, ikkinchi daromadni "V" deylik. "A" daromad 400 so‘mga teng bo‘lib, uning 200 so‘mi hozir to‘lanadi, qolgan 200 so‘mi bir yildan keyin to‘lanadi. "V" daromad 440 so‘m bo‘lib, uning 40 so‘mi bugun to‘lanadi, 200 so‘mi bir yildan keyin, qolgan 200 so‘mi ikki yildan keyin to‘lanadi. Ushbu ikki variantdan qaysi biri foydaliroq hisoblanadi? Javob: foiz stavkasiga bog‘liq. Ushbu daromadlami boshlang‘ich vaqtga keltirilgan qiymatini hisoblaymiz.

, , 200

PDV(4 = 200 +

1 + /

. . 200 200 PDV{$ = 40+-—- + -

(1 + /) (1 + /У

14.4-jadval

Diskontirlangan daromadlar turi.

Daromadlar turi	Yltlar bo‘yicha keltirilgan daromad
	joriy yil	1-yil	2-yil
A	200	200	0
V	40	200	200

Quyidagi jadvalda daromadlaming ikkala turi bo‘yicha foizlar stavkasi 5, 10, 15, 20% bo‘lgandagi keltirilgan qiymatlari ko‘rsatilgan.

330

Daroma d turi	Foiz stavkalarida diskontirlangan daromad, (so‘mda)
	/= 0,05	/=0,10	/=0,15	/= 0,20
A	390,5	381,8	373,9	366,7
V	411,9	387,1	365,1	345,6

Jadvaldagi ma’lumotlardan ko‘rish mumkinki, daromadlami tanlash foiz stavkalariga bog‘liq. Agar foiz stavkasi 10% ga teng va undan kichik bo‘lganda, shaxs "A" daromad turiga qaraganda "V" daromad turini tanlashi yaxshiroq bo‘lardi. Foiz stavkasi 15% va undan yuqori bo‘lganda, "A" daromad turi "V" daromad turiga nisbatan yaxshiroq bo‘lar edi.

Bu yerda asosiy sabab, "A" daromad qiymati "V" daromadga qaraganda kam bo‘lsa ham, u tezroq to‘lanadi.

14.3. Investitsiyani hisoblashdagi diskontirlangan qiymat

Investitsiya qo‘yishdan maqsad, kelajakda olinadigan daromadlami va qilinadigan xarajatlami solishtirish orqali loyihaning qiymatini baholash mumkin bo‘ladi. Investitsiyani baholashda sof keltirilgan qiymat mezoni (NPV) ishlatiladi. Bu mezonga ko‘ra, agar olinadigan daromad investitsiyaga sarflanadigan xarajatdan yuqori bo‘lsa, investitsiya amalga oshiriladi.

Faraz qilaylik, investitsiya hajmi boshlang‘ich ishlab chiqarish yili uchun (/= 0) / ga teng; C, - kutiladigan r-yildagi (7= 1,2,..., 7) daromadlar va xarajatlar. U holda sof keltirilgan qiymat quyidagiga teng:

bu yerda /- diskont normasi (xarajatlami bir vaqtga keltirish normasi). Diskont normasi / foiz stavkasi yoki boshqa bir stavka bo‘lishi mumkin. т - loyihani faoliyat ko‘rsatish muddati.

Ba’zi hollarda diskont normasini asosiy kapitalga qo‘yilgan altemativ xarajat sifatida qarash mumkin.

Agar npv>o bo‘lsa, investitsiya o‘zini oqlaydi, ya’ni keltirilgan foyda qo‘yilgan investitsiya qiymatidan katta. Agar npv bo‘lganda investitsiya o‘zini oqlamaydi.

Loyihaning ishlash muddati cheksiz boiganda U-»°o), sof keltirilgan qiymat quyidagicha hisoblanadi:

R-C

NPV= -/+ .

1

Investitsiyaga talab. Sof keltirilgan qiymat mezoniga ko‘ra, investitsiya o‘zini oqlaydi, agar NPV=-I+ f(i)> 0 boisa. Bu yerda

D
14.24-rasm. Investitsiyaga talab funksiyasi grafigi
emak, /= Д/) investitsiyaga talab funksiyasi. Ushbu funksiyaning grafigi kamayuvchi boiib, investitsiya “narxi” bilan, ya’ni foiz stavkasi bilan investitsiyaga qilinadigan xarajatlar o‘rtasidagi teskari aloqani ifodalaydi (14.24-rasm).

Investitsiyaga talab funksiyasi berilgan loyiha investorlar tomonidan kapital mablag⁴ qo‘yishi mumkin boigan maksimal foiz stavkasini ifodalaydi. Yuqori foiz stavkasida yuqori foyda berishi mumkin boigan loyihalar amalga oshiriladi. Foiz stavkasi kamayganda kapital mablag¹ qo‘yish masshtabi kengayadi, ya’ni kam foyda beradigan loyihalar ham mablag¹ bilan ta’minlanadi.