Toshkent moliya instituti mikroiqtisodiy

Bir yillik investitsiya qaytimlari

Do'kon- laming sotish quvvati (bir kunlik), kg	Umumiy investitsi- ya (kapital mablag^1 sarfi), so‘m	Chekli inves- titsiya, so‘m	Kapitalga to'lanadi- gan chekli foiz, so‘m	Chekli sotish xarajatlari, so‘m	Chekli umumiy xarajat­lar, so‘m (MC)	Investi­ tsiyadan olinadigan daromad, so‘m (MR)	Chekli foyda, so‘m
1000	100000	100000	10000	5000	115000	120000	5000
2000	200000	100000	10000	7500	117500	120000	2500
3000	300000	100000	10000	10000	120000	120000	0
4000	400000	100000	10000	12500	122500	120000	-2500
5000	500000	100000	10000	15000	125000	120000	-5000

Bir kunda 1000 kg mandarin sotadigan do‘kon qurish uchun 100000 so‘m sarflanadi, 2000 kg uchun esa 200000 so‘m sarflanadi va hokazo. Sotish masshtabi 1000 kgga oshganda umumiy sarflanadigan capital hajmi 100000 so‘mga o‘zgaradi. Foiz stavkasi 10 foiz boMgani uchun chekli investitsiya 100000 so‘mga, toManadigan mablag⁴ 10000 so‘mga teng. Har bir 100000 so‘mlik chekli investitsiyadan olinadigan chekli daromad bir xil bo‘lib, u 120000 so‘mga teng. Sotish quvvati 1000 kg boMganda, chekli umumiy xarajat (chekli investitsiya plyus kapitalga toManadigan chekli foiz plyus chekli sotish xarajati) 115000 so‘m boMadi va chekli foyda 120000-115000 = 5000 so‘mni tashkil etadi. Sotish quvvati 2000 kg boMgan do‘kon uchun ushbu ko‘rsatkichlar mos ravishda 117500 va 2500 so‘mga teng boMadi. Agar chekli xarajat mc chekli daromad mr ga teng boMsa (МС=МЙ), kapitaldan olinadigan foyda maksimal boMadi. Do‘konlaming bir kunlik sotish quvvati 3000 kg boMganda foyda maksimal boMadi, ya’ni 5000+2500=7500 so‘m. Ushbu holat quyidagi 14.22-rasmda ifodalangan.

Ishlab chiqarish masshtabi oshishi bilan birga chekli xarajat ham oshib boradi, shuning uchun ham mc chizigM musbat yotiqlikka ega. Chekli daromad 120000 ga teng boMganligi uchun MR chizigM 120000

324

nuqtadan o‘tib abtsissa o‘qiga parallel boiadi. mc chizigi bilan MR chizigining kesishgan nuqtasi maksimal foydani ta’mmlaydigan optimal sotish quvvati 3000 kg ga teng ekanligini aniqlaydi.

14.22-rasm. Qisqa muddatli oraliqdagi investitsiya.




Endi chekli qoplash normasi koeffitsiyenti r ni va ssuda foiz stavkasi i bilan taqqoslaymiz (14.2-jadvaI).

Chekli foiz to'lovi + chekli foyda

^r ~ * 100%

Chekli investitsiya

14.2-jadval

Bir yillik qo‘yilgan investitsiyaning chekli oqlash normasi

Sotish quvvati, kg	i - chekli oqlash normasi, %	Ssuda foizi stavkasi /, %	Investitsiyani chekli sof oqlash normasi (дг), %
1000	15,0	10,0	5,0
2000	12,5	10,0	2,5
3000	10,0	10,0	0,0
4000	7,5	10,0	-2,5
5000	5,0	10,0	-5,0

Sotish masshtabi oshishi bilan o‘zini oqlash normasi 15 foizdan 5 foizga tushadi. i=r boiganda, investitsiyadan olinadigan daromad maksimallashadi, ya’ni sotish hajmi 3000 kllogrammga etadi. Ushbu vaziyat 14.23-rasmda keltirilgan.

Kapitalning chekli qoplash normasi chizig'i

1000 2000 3000 4000 5000




14.23-rasm. Chekli oqlash normasi va ssuda foizi stavkasi dinamikasi

Ssuda foizi stavkasi o‘zgarmas bo‘lib 10% ga teng bo‘lgani uchun, uning chizig‘i abtsissa o‘qiga parallel joylashadi. Chekli oqlash normasi do‘konlaming sotish quvvatiga qarab o‘zgaradi, ya’ni r sotish masshtabi oshishi bilan pasayib boradi.

Chekli oqlash normasi chizig‘i investitsiyaga bo‘lgan talab chizig‘ini ifodalaydi. Talab chizig‘idan ko‘rish mumkinki, foiz stavkasi qancha yuqori bo‘lsa, kapitalga bo‘lgan talab shuncha kam va aksmcha, foiz stavkasi qancha past bo‘lsa, kapital mablag‘ga bo‘lgan talab shuncha yuqori bo‘ladi. Foydani maksimallashtiradigan sotish hajmi /= г bo'lganda 3000 kilogrammga teng bo‘ladi.

Uzoq muddatii oraliqdagi investitsiya. Asosiy kapitalga qo‘yilgan investitsiyalar asosan uzoq muddatii bo‘ladi. Asosiy kapitalning hizmat qilish, ya’ni undan foydalanish muddati mavjud bo‘lib, u chegaralangan bo‘ladi. Asosiy kapital hizmat ko‘rsatish muddati davomida firma uchun daromad keltiradi.

Uzoq muddatii oraliqdagi kapital qo‘yilmadan olinadigan foydani hisoblash uchun asosiy kapitalning hizmat ko‘rsatish muddatini va undan foydalanish davomida har yilda olinadigan daromadni bilish kerak bo‘ladi.

Faraz qilaylik, / - investitsiyani chekli qiymati, R_; - y-hizmat ko‘rsatish yilida asosiy kapitaldan olinadigan chekli (qo‘shimcha) daromad. U holda birinchi yil uchun (y= 1) kapitalning chekli oqlash normasini (r) quyidagi formula orqali hisoblash mumkin:

/■(1 + /-) = ^. (l)

Demak, bugungi bir so‘mlik kapitalning qiymati yilning oxiriga kelib l + r so‘mga teng bo‘ladi, agar u bir yil davomida r so‘mlik foyda keltirsa.

Agar chekli kapital qiymati 1000 so‘m va chekli kapitalning bir yildan keyin umumiy foydaga qo‘shadigan chekli hissasi 1300 so‘m bo‘Isa, chekli olash normasi quyidagi ga teng.

(1) formuladan foydalanib yozamiz:

Л-/ 1300-1000

'= / ⁼~1M~^{100% = 30%}'

Bugungi bir so‘mlik kapital qiymati yil oxirida l (i + o,3) = u so‘mga teng boiadi.

Agar ssuda foizi stavkasi /= io% boisa, sof oqlash normasi Ar=(/--/) = (30-10) = 20% hoiadi.

Agarda /=1000 so‘m va г=зо% berilgan boisa, ni topish mumkm boiadi.

1000 (l + 0,3) = 1300.

Ikkinchi yil uchun esa

*;-(i+r) = ^, (2)

yoki