Toshkent moliya instituti "menejmet" kafedrasi "menejment"

Chakana  savdoni  maqsadi  –  oxirgi  iste‘molchilarga  chakana  do‘konlar 

orqali  mahsulotni  chakana  narxlarda  yetkazib  berishdir.  Savdoning  bu  turi  bozor 

iqtisodiyoti  sharoitida  o‘zlarining  turli  tumanligi  va  ulardagi  narxlarni  ham 

egiluvchanligi bilan xarakterlanadi. 

Chakana savdo aholiga to‘g‘ridan – to‘g‘ri tovar sotish va xizmat qilish bilan 

bog‘liq  bo‘lgan  tadbirkorlik  faoliyatini  o‘z  ichiga  oladi.  Chakana  savdo  tovarlar 

assortimentining 

shakllanishida 

qatnashadi. 

Xaridorlarga 

tovarlar 

sifat 

ko‘rsatkichlari  to‘g‘risida  axborotlar  beradi.  Tovarlarni  saqlash,  qo‘shimcha 

ishlash, narxlarni o‘rnatish va boshqa vazifalarini bajaradi. 

Natijada 

tovarlarning oxirgi iste‘molchilari bilan oldi - sotdi shartnomasini bajaradi.  

Chakana  savdo  mulkchilik  shakli,  usuli  va  xizmat  ko‘rsatishlari  bilan 

turlanadi: 

---

216 

 

1.Xususiy hissadorlar 

2.Ijara mulklarga asoslangan chakana savdo 

3. Qo‘shma mulklarga asoslangan chakana savdo 

Chakana savdo firmalarining turlari 4 ta mezon bilan farq qiladi: 

1.  Do‘konning jihozlari 

2.  Mijozga xizmat ko‘rsatish darajasi 

3.  Tovar assortimenti 

4.  Savdoda xizmat ko‘rsatish xarakteriga ko‘ra farqlanadi. 

Chakana savdo vositachilarini quyidagi belgilariga ko‘ra tasniflash mumkin: 

1.Do‘konga taalluqliligi bo‘yicha: 

a)  mustaqil  chakana  savdo  qiluvchi  do‘konlar,  odatda,  bir  odamning  mulki 

hisoblanadi.  Bu  qoidaga  ko‘ra,  savdo  masalalalarini  egasining  o‘zi  hal  qiladi, 

xizmat ko‘rsatish darajasi yuqoriligi bilan ajralib turadigan uncha katta bo‘lmagan 

do‘konlar. 

b)  Korporativ tarmoq o‘z ichiga ko‘p sonlido‘konlarni oladi. Mulkdor bo‘lib 

bitta  firma  hisoblanadi.  Chakana  savdo  tashkilotining  bu  turini  afzalligi  -  yirik 

partiya tovarlariga buyurtma berish imkoniyati orqali transport xarajatlarini iqtisod 

qilish  va  soni  bo‘yicha  chegirma  olish,  tashkil  etishni  yuqori  darajasi,  sotishni 

rag‘batlantirish  va  bashorat  qilish  imkoniyati,  tovar  zahiralari  va  narxlarni 

boshqarishdan iborat. 

2.Xizmat ko‘rsatish darajasi bo‘yicha: 

a) Xizmat ko‘rsatish cheklangan do‘konlar- avvaldan tanlangan tovarlar bilan 

savdo qiladi.  

b)To‘liq  xizmat  ko‘rsatish  yuqori  do‘konlar-obro‘li  do‘konlarga  nufuzli 

tovarlarni sotish uchun taklif qilinadi va xaridorga qidirish, taqqoslash, har qanday 

masalada yordam, tanlashda maslahatlar beradi. 

3.Savdo xizmati ko‘rsatish xarakteriga ko‘ra: 

a)do‘konda sotish  

b)tovarni pochta yoki telefon orqali buyurtma bilan sotish 

c)elektron savdo 

d)tarqatib sotish 

e)savdo avtomatlari orqali savdo. 

4.Tovar assortimenti bo‘yicha: 

a) ixtisoslashgan do‘konlar 

b)universal do‘konlar 

c) kundalik ehtiyoj mollari do‘konlari  

d) keng tarmoqli universal do‘konlar. 

5.Iste‘mol koorperativlari – bu chakana savdo qiluvchi do‘konlar bo‘lib, ularni 

iste‘molchilarning  o‘zlari  boshqaradi  va  egalik  qiladi  (ko‘proq  oziq  –  ovqat 

bozorlarida). Ko‘pincha iste‘molchilarning o‘zlari do‘konlarda ma‘lum vaqt ishlab 

beradi, bu esa savdo narxini sezilarli pasaytirish imkonini beradi.  

6.Savdo  kooperativlari–  mustaqil  do‘konlar  tarmoqlari  bo‘lib,  odatda, 

tovarlarni  bitta  ta‘minotchining  o‘zidan  xarid  qiladi.  Ularning  afzalligi-

xaridorlarning  ko‘z  oldida,  ularni  ancha  past  narxlarbilan  jalb  etuvchi  (yetkazib 

beruvchidan  xarid  qilinganda,  miqdori  uchun  chegirmalar  hisobidan)  yirik  savdo 

---

217 

 

tarmog‘ini yaratishi. 

7.O‘z-o‘ziga  xizmat  qilish  do‘konlari  –  kundalik  ehtiyoj  tovarlarini  realizatsiya 

qiladi. 

Chakana  savdo  taqsimlashningbarchabo‘g‘inidao‘nta  xaridordan  yettitasi  u 

yoki  bu  tovar  foydasiga,  aynan  ularning  taqdim  etilgan  assortimentlarini  ko‘rish, 

tovarning xarid qiymatinibaholash va bevositaasosiydo‘konning o‘zidataq-qoslash, 

kerak  bo‘lsa,  maslahat  so‘rab,  sotuvchiga  murojaatqilishi  savdoni  amalga 

oshirishningisbotiga  aylanadi.  Aynan  chakana  savdo  xaridorlar  bilan  doimiy 

muloqotda  bo‘ladi,  turli  tovar  va  markalargaularning  ta‘sirini  ko‘radi  va  yangi 

kombinatsiya  va  tovar  guruhlarini  tuzib,  tovarning  tez  sotilishini  boshqara  di. 

Chakana savdo bilan shug‘ullanuvchilar tovarlarni va xizmatlarni bevosita yakuniy 

iste‘molchilarning  shaxsan  iste‘mollari  uchun  sotish  bo‘yicha  hamma  turdagi 

faoliyatni bajaradilar. Chakana savdo do‘konlarida xaridor muomalasini boshqarish