Toshkent moliya instituti "menejmet" kafedrasi "menejment"

(32) 

bunday 

sharoitda 

rahbarlar 

ko‟proq  tezkor  ishlar  bilan  band 

bo‟lib 

strategik 

kompleks 

muammolarni 

e‟tibordan 

chetda 

qoldiradilar; 

(33) 

bunday 

boshqarishda 

teng 

huquqli  struktura  birliklari  negizida 

garizontal bog‟lanish bo‟lmaydi; 

(34) 

bunday  boshqarish  sharoitida 

buyruqbozlik  va  rasmiyatchilikning 

paydo  bo‟lish  havfi  kuchli.  Bunga 

sabab, 

st-rukturaning 

har 

bir 

bo‟g‟inida 

rahbar 

o‟z 

lavozim 

bo‟yicha  far-moyish  berish  uchun 

huquqlariga ega bo‟ladi. 

Maslahatchilar, referentlar, 

yuridik xizmat bo`limi 

vaboshqaruvi 

Marketing tadqiqoti bo`yicha 

marketologlar guruhi, mehnatni 

muhofaza qilish xizmati, audit 

guruhi va  boshqaruv 

---

519 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Boshqarishning chiziqli-shtabli strukturasi. 

Funktsional strukturaning 

ijobiy va salbiy tomonlari 

Salbiy tomonlari 

Ijobiy tomonlari 

(35) 

bunda 

boshqaruv 

faoliyati 

chuqur 

ixtisoslashadi. 

Bu 

esa 

boshquruv  samaradorligining  kasb 

mahora-ti 

darjasining 

qsishini 

ta‟min-laydi.  Masalan,  marketing 

bqyi-cha  mutaxassis  shu  sohani 

boshqa 

yuqori 

organlari 

rahbarlaridan  yaxshi  biladi  va  bu 

ishni yuqori saviyada bajaradi; 

(36) 

Funktsional 

sohada 

muvo-

fiqlashtirish 

ishini 

yaxshi-lashga 

erishiladi. 

Xizmatchilar 

bunga 

yaxshi 

va 

tez 

ko‟nikma 

hosil 

qiladilar. 

(37) 

moddiy 

xarajatlarni 

kamaytiradi 

va 

boshqarishdagi 

takrorlanishlarga  chek  qqyadi  va 

hokazo. 

(38) 

funktsional 

organlar 

o‟ziga 

topshirilgan 

funktsiyalarni 

sifatli 

bajarishdan 

manfaatdor 

bo‟lib, 

“begona”  funktsiyalar  uchun  ham, 

butun  korxonaning  umumiy  faoliyati 

uchun ham javob bermaydi. 

  Bunda 

har 

bir 

rahbar 

o‟z 

funktsiyalari 

bo‟yicha 

farmoyish 

berish 

uchun 

barcha 

huquqlarga 

egadir. Binobarin, bu narsa: 

(39) 

yakka 

boshchilik 

tamoyillarining buzilishga; 

(40) 

ijrochilarning 

ma‟suliyati 

mustah-kam intizom bo‟lmasligiga olib 

keladi.  Chunki  har  bir  ijrochi  bir 

boshliqqa emas, ayni vaqtda bir necha 

boshliqqa 

bqysinadi, 

ko‟pincha 

ulardan  bir-biriga  zid  ko‟rsatmalar 

oladi. 

 

Funktsional strukturadagi qayd qilgan 

kamchiliklar, ya‟ni: 

 

funktsional bo‟limlarning ishlashlarini muvofiqlashtirish 

darajasi yuqori emasligi; 

---

520 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

rahbarlarning vazifalari va huquqlari unga 

muvofiqlashmaganligi; 

 

ishning pirovard natijalari uchun aniq va mas‟ul 

xodimlarning yqo‟ligi; 

 

funktsional bo‟linmalar o‟rtasida ish yuzasidan 

nizolarning mavjudligi; 

 

boshqaruv apparatida ishga byurokratik munosabatda bo‟lish 

hollarining mavjudligi kabilarni bartaraf etish uchun chiziqli-funktsional 

(aralash) turdagi boshqaruv strukturasi tuziladi. 

Ҳozirgi zamon korxonalari faoliyatidagi kўpgina muammolarni ҳal 

etish gorizontal bўyicha kelishib olish va muvofiқlashni talab etadi. 

Мasalan, korxona yangi xil maҳsulot ishlab chiқarishga kўchadigan 

bўlsa: 

 

materiallarni sarflashning yangi normasini ishlab 

chiқish; 

 

meҳnat normalarini қayta kўrib chiқish; 

---

521 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

turli kasblardagi ishchilarni tayѐrlash va қayta tayѐrlash; 

 

yangi materiallarga ehtiyojlarni aniqlash; 

 

etkazib beruvchilar bilan aloqa o‟rnatish; 

 

yangi texnologiya va texnikani joriy etish va hokazolar 

talab qilinadi. 

---

522 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

G‟arb adabiyotlarida “strukturani 

takomillashtirish” iborasi umuman 

qo‟llanilmaydi. Uning o‟rniga: 

 

 

“strukturaga 

o‟zgartirish” kiritish; 

 

 

strukturani 

amlmashtirish; 

 

 

strukturani 

integratsiyalash kabi 

iboralar ishlatiladi. 

 

 

strukturani tanlash; 

---

523 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Boshqarish  strukturasini  qayta  tashkil  qilishning  usullari, 

shakllari va yo‟llari turli-tumandir 

 

 

Amaldagi strukturani 

soddalashtirish usuli 

 

Mexanik tarzda tashkil etilgan 

strukturani ko‟nikma hosil 

qilingan struktura bilan 

almashtirishi 

 

Mexanik tarzda tashkil etilgan 

struktura ichida turli shakllardagi 

uzviy strukturani tashkil qilish. 

 

 

Konglomerat, modulli va 

“atomistik” strukturani barpo 

etish. 

(41) 

boshqaruv  bo‘g‘inlari  sonini  qisqartirish  va  boshqaruvning  quyi 

bo‘g‘iniga huquq va vakolatni ko‘proq berish (demarkazlashuv); 

(42) 

Bunday usul inqilobiy usullar qatoriga kiradi. 20- yillarda bu usul 

mashhur Djeneral Motors korporattsiyasida qo‘llanilgan. 

(43) 

shtablar  yoki ulardagi  xodimlar sonini  kamaytirish,  matritsali 

strukturadan 

(44) 

chiziqli funktsional strukturaga o‘tish; 

(45) 

boshqaruvchilar  sonini  har  3-7  kishiga  bitta  rahbar  emas, 

balki 10-12 kishiga bitta rahbar to‘g‘ri kelishiga erishish lozim. 

(46) 

 Ya‘ni boshqaruv normasiga intilish kerak. 

(47) 

Mexanik  tarzda  tashkil  etilgan  strukturaga  quyidagi  salbiy 

tomonlar xos: 

(48) 

gorizontal tabaqalanishdagi keskinlik; 

(49) 

ierarxik aloqalardagi qat‘iylik; 

(50) 

me‘yorlashtirilgan mas‘uliyat; 

(51) 

yuqori darajadagi rasmiyyatchilik; 

(52) 

qarorlar  qabul  qilinishidagi  o‘ta  markazlashuv  va  unda 

ko‘pchilik boshqaruvchilarning qatnasha ol-masligi. 

Bu  strukturani  kqnikma  hosil  qilingan,  sinovdan  o‘tib  o‘zini  oqlagan 

struktura bilan almashtirish ma‘quldir. 

- 

Bu degan so‘z korxona tarkibiga; 

- 

venchur va innovatsiya, ya‘ni ―biznesga tavvakalchilik‖ bo‘limlari; 

- 

biznes -markazlar; 

- 

ekspert guruhlari; 

- 

ishchi, brigadalar guruhlarini tashkil qilishni bildiradi. 

- 

Venchur  va  innovatsiya  bo‘limlaridagi  tadbirkorlar  yangi  texnologiya 

uchun  o‘zlarining  kapitalini  yoki  olgan  qarz  mablag‘larini  tavvakal 

qiladilar.  ―Venchur‖  iborasi  tadbirkor,  rahbar  yoki  menejerning 

tavvakalchilikdagi: 

- 

uddabironligi, epchilligi, serharakatligini; 

- 

quntli, matonatligini; 

- 

dadilligi, jasoratligini; 

- 

jo‘shqin, biznesga berilib ketishini bildiradi. 

 

 

―Konglomerat‖-bu  turli  strukturalarini  birgalikdda  qo‘shib  olib 

borilishini anglatadi. Bunday strukturani yirik korporatsiyalarda, ya‘ni 

chiziqli,  funktsional,  dasturli-maqsadli  strukturalar  birgalikda  amal 

qilishida ko‘rishimiz mumkin.  

Axborot  revolyutsiyasi  byurokratiyaga  bolta  uruvchi  modulli 

strukturaning,  to‘g‘ridan  to‘g‘ri  ma‘muriy  bqysunchanlikka  chek 

qqyuvchi ―atomistik‖ strukturalarning tashkil topishini taqozo etadi. 

---

524 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Organ