Toshkent moliya instituti "menejmet" kafedrasi "menejment"

Distribyutor  –  ishlab  chiqaruvchidan  ma‘lum  muddatda  ma‘lum  joyda 

mahsulotlarni  sotish  bo‘yicha  huquqqa  ega  bo‘ladi.  Distribyutor  mulk  egasi 

bo‘lmaydi, sotish uchun shartnoma tuziladi. U o‘z nomidan faoliyat olib boradi. 

Komissoner  –  sotiladigan  mahsulotga  egalik  qilolmaydi,  lekin  mahsulot 

sotish  bo‘yicha  o‘z  nomidan  shartnoma  tuzadi.  Mahsulotni  butligini,  zarar 

yetmasligini komissioner o‘z bo‘yniga oladi. 

Komitent  –  ma‘lum  bitim  tuzish  orqali  komissioner  nomidan  bir  qancha 

ayriboshlash  operatsiyasini  amalga  oshiradigan  jismoniy  shaxs.  Bu  ishlarni  o‘z 

moliyaviy mablag‘lari hisobiga bajaradi. 

Agentlar – vosutachilar bo‘lib, yuridik shaxs hisoblanadilar. O‘z nomlaridan 

bitim haqida shartnoma tuzib ishlab chiqaruvchi shartnoma hisobiga mahsulotlarni 

olib  so‘ng  sotadi.  Agent  bitimda  ko‘rsatilgan  sotuv  summasini  foizi  miqdorida 

rag‘batlantiradi. 

Brokerlar  –  vositachilar  bo‘lib,  diler  va  distribyutorlar  kabi  mulkka 

(tovarga)egalik  qilish  huquqiga  ega  emas  va  uni  o‘z  xohishiga  ko‘ra  tovarni 

taqsimlashi, lekin sotish mumkin emas. Brokerning foydasi faqat vositachilik bo‘lib 

u alohida vazifalarni, topshiriqlarni bajaradi. Sotish va sotib olish bitimi shartlariga 

ko‘ra, broker hech bir tomon bilan shartnoma munosabatlariga kiritilmaydi. Uning 

daromadi  sotilgan  tovarlarni  har  bir  birligi  uchun  oldindan  kelishilgan  summaga 

qarab  belgilanadi.  Tashkilotchi  –  ulgurji  savdo  qiluvchi,  yuklarni  tarasiz  tashish 

tarmoqlarida yetkazib beradi. (yog‘och materiallar, og‘ir yuklar va b.). 

Broker va agentlar tovarga egalik huquqini olmaydilar, asosan, oldi – sotdida 

ishtirok etadilar va o‘z xizmatlari uchun komission haq bilan rag‘batlantiriladilar. 

Brokerlik  savdo  -  vositachilik  ishlari  vositachi-broker  orqali  sotuvchi  va 

xaridor  (sug‘urtachi  bilan  sug‘urta  qildiruvchi,  kema  egasi  bilan  kemani  ijaraga 

oluvchi) o‘rtasida aloqa o‘rnatishdan iborat. Brokerning qaysi yo‘nalishida faoliyat 

olib borishidan va u kimning nomidan ish ko‘rishdan qat‘i nazar, u hamisha faqat 

tor  yuridik  ma‘nodagi  vositachi  tarzida  ish  olib  boradi.  Broker  hech  qachon 

shartnomadagi  tomonlardan  biri  bo‘la  olmaydi,  faqat  tomonlarni  o‘zaro 

uchrashtirish, shartnoma tuzishga yordamlashish vazifasini bajaradi.